De Waal, Mama's laatste omhelzing; Over emoties bij dieren en wat ze ons zeggen over onszelf

Frans de Waal is dan wel geen literair schrijver en het boek is hier en daar een beetje een pamflet, maar mij overtuigde het wel. De Waal is opgeleid in de behavioristische tijd waarin iedere antropomorfe interpretatie van dierengedrag taboe was. Tegen de stroom in toont hij aan de hand van talloze observaties en slimme onderzoekjes aan dat dieren gewoon wel emoties hebben. Dezelfde als mensen. Niet alleen primaten maar alle dieren: zoogdieren, vogels en misschien zelfs vissen. Woede liefde haat angst jaloezie pret enzovoort enzovoort. Ik moet weer denken aan volwassen koeien die soms als dollen in een wei rondsprongen. Dat zag er toch echt uit als lollige speelsheid.
Zonder emoties geen geheugen, geen planning en geen slimme probleemoplossingen. De Waal bewijst dat veel dieren dat allemaal wel degelijk kennen en kunnen. Volgens hem zijn emoties gewoon biologische verschijnselen die samenhangen met zintuigen en neurologische systemen. De Waal onderscheidt emoties, de lichamelijke ervaring die zichtbaar wordt in gezichtsuitdrukking, lichaam en gedrag, van gevoelens. Die laatsten zijn cultureel bepaalde interpretaties en zonder taal zijn ze niet meetbaar. Het zou dus goed kunnen dat dieren wel dezelfde emoties hebben als mensen, maar heel andere gevoelens.
In het boek komt iets minder de samenhang aan de orde van emoties met het sociale wezen van dieren. Er wordt niks gezegd over solitaire dieren en of die wel of geen emoties hebben. Het lijkt mij dat niet alleen geheugen, planning en probleemoplossing, dus bewustzijn, emoties nodig hebben maar sowieso elke vorm van samenleven met soortgenoten. Samenleven is bijna synoniem met communiceren, en communiceren doe je in de eerste plaats met emotioneel gedrag. Ik vind dit leuk, ik vind je lief, in die boom hangt iets lekkers, daar zit een prooi, ik wil je een kadootje geven, ik maak me zorgen om je. Mensen hebben de extreem belangrijke taal ontdekt om emotioneel gedrag te coderen en dat heeft ons ongelooflijk ver gebracht. Dat neemt niet weg dat dieren ook zonder taal intensief communiceren. Dankzij emoties en communicatie kunnen hun samenlevingen structuur hebben en kunnen primaten aan politiek doen. Hoe zou je bondgenootschappen moeten smeden, hoe zou je kunnen onderhandelen of chanteren of vleien, zonder die eigenschappen?