vrijdag 31 oktober 2014

Tweedeling



Sinds we ontzuild zijn en daardoor het stemgedrag van het Nederlandse electoraat niet meer begrijpen, zijn politicologen maar ook beleidsadviseurs en politici naarstig op zoek naar nieuwe maatschappeljike indelingen van het volk. Een goeie indeling zou de samenleving zoveel overzichtelijker maken.
Niet alleen beleidsmakers, ook veel burgers hebben wel behoefte aan een paar logische categorieën waarmee ze zichzelf en anderen kunnen identificeren: de geitewollensokken hippie en de sigaarrokende dikke directeur doen het niet meer. En zelfs een wat vager en algemener verdeling tussen conservatief en progressief, of tussen rechts en links, werken voor geen meter.
Wetenschappers zouden graag logische categorieën hebben: wederzijds uitsluitend, alles dekkend (daartoe neme men de ‘rest’categorie) en bij voorkeur evenwichtig in de zin dat kenmerken langs dezelfde dimensies worden bepaald: opleiding, of inkomen, of gezagsgetrouwheid.
Jaren geleden produceerde Motivaction een schema dat niet voldeed aan die wetenschappelijke logica. Het ging echter om een schema gericht op mediaconsumptie, en het is maar zeer de vraag of het relevante groepslabels bood voor alle soorten van beleid of identificatie.
Toch zaten ze volgens mij wel op een zinnig spoor: Nederlanders (en vermoedelijk ook anderen) passen niet keurig in onderscheiden hokjes, er zijn méér soorten Nederlanders dan in een simpel modelletje is te beschrijven. Bovendien: als de ene groep hecht aan een voor hen belangrijke waarde, hoeft er niet persé een andere groep te zijn die aan de tegenovergestelde waarde hecht. Zo denk ik dat hoogopgeleiden die groot belang stellen in competentie geen tegenspeler vinden in lager opgeleiden die incompetentie bejubelen. Ik zou gokken dat lager opgeleiden zich niet zo druk maken om competentie en hun aandacht meer richten op de vraag hoe sociaal of zorgzaam iemand is. Competentie en zorgzaamheid sluiten elkaar niet uit.
Ik geloof ook niet dat er een sociaal-culturele scheidslijn door Nederland loopt waarbij aan de ene kant gezagsgetrouwe, en aan de andere kant vrijzinnige, burgers staan. Ook burgers met vrijzinnige of liberale opvattingen over ethische kwesties – de bekende abortus, euthanasie en drugskwesties – hechten aan de wet. Juist uit de liberale hoek wordt het vaakst gehamerd op de rechtsstaat, aan het primaat van de wet boven de macht. In hun beleving is gezag gebaseerd op wet en recht, niet op actie en effect.
En wat bijna alle categorieën, groepen en individuele burgers gemeen hebben is het belang van integriteit en het verwerpen van corruptie en misbruik van bevoegdheden. Dat maakt heel Nederland ‘gezagsgetrouw’.
Ik denk dat er een sociaal-cultureel verschil te zien is tussen communitaristen en liberalen. De vraag met wie je solidair bent, om wie het recht draait, hoe je je positie in de samenleving bepaalt, maakt verschil. Er zijn mensen die zichzelf vooral zien als deel van de gemeenschap, de groep, die een notie hebben van ‘volk’ of ‘natie’ en die in wij-zij-onderscheid denken. Aan de andere kant staan individualisten die zich identificeren als burgers in een rechtsstaat en voor wie het mens-zijn bepalender is dan hun etniciteit of de plaats waar ze thuis zijn.
Het gaat niet om een scheidslijn maar om een continuüm, met uitersten en middenposities. Extremistische communitaristen zullen zich tegen buitenlanders verzetten en zullen hun culturele normen aan anderen op willen leggen, extremistische libertairen zullen het collectief of de overheid als de vijand beschouwen en sociaal, moreel gedrag verwerpen. Er zijn ook tolerante communitaristen, die vooral anderen willen helpen en nieuwsgierig zijn naar anderen, en er zijn ook aardige liberalen die enorm lopen te mantelzorgen.
Zuilen, categorieën en groepen zijn sociale constructen. Ze bestaan omdat we vinden dat ze bestaan. Als iemand met een concept komt dat aanslaat, kan het een nieuwe werkelijkheid worden. Dat heeft voordelen, het maakt de communicatie in een samenleving en in de politiek efficiënt en het biedt handvatten voor beleid. Maar het heeft ook nadelen: het wordt voor mensen bijna onmogelijk om aan de algemeen aanvaarde categorisering te ontsnappen. Je wordt in een groep ingedeeld en je wordt benaderd als lid van een groep.


maandag 27 oktober 2014

Terreur

Niet elke gek die met een bijl zwaaiend “God is groot” roept is een jihadist. En niet elke strijd is moslimterrorisme. Ik hoor al jaren van ‘strijd tegen kanker’, ‘strijd tegen armoede’, innerlijke strijd, schoolstrijd en bloed aan de muur in bestuurskamers. Mijn naam verwijst naar strijd en oorlog, maar eigenlijk ben ik een conflictmijdend meisje. Jihad betekent strijd, en toen ik me lang geleden in de islam verdiepte kwam ik interpretaties tegen van het begrip jihad, en de verplichting om ‘jihad te voeren’, die vooral veel leken op gebed en meditatie, op het overwinnen van de duivel in jezelf, op het zuiveren van je eigen geest. Dat neemt niet weg dat er ook gewoon de platte interpretatie was van het ter hand nemen van zwaarden en andere wapens, en met geweld het ware geloof afdwingen. Een beetje zoals de kruisvaarders, inquisitie en imperialisten de oproep tot het brengen van de blijde boodschap interpreteerden.
Maar daar gaat het me niet om. Het gaat om onze collectieve neurose om elke gestoorde aandachtzoeker maximaal te bevredigen door wereldwijd nieuwsbulletins te onderbreken, militairen in te zetten, wetten aan te scherpen en complete bevolkingsgroepen te strippen van hun burgerrechten zodra een idioot, geïnspireerd door cartoons van Wicky de Viking en new age gezangen van salafisten, zich al schietend stekend en gillend voor de camera’s stort. Als ie maar niet vergeet om Allah aan te roepen tijdens z’n grote optreden, het moet wel een beetje geloofwaardig zijn nietwaar. Aansluiten bij de heersende overtuiging dus, het beeld dat islam en grotesk geweld één op één met elkaar verbonden zijn.

Als wij niet in staat zijn het onderscheid te maken tussen berekenende, systematische killers met een politiek doel en de slimheid om aan de middelen te komen om hun doel te bereiken, psychiatrische probleemgevallen, en de categorie lone wolves a la Breivik, Van der Graaf en Mohamed B. zullen we ze niet erg effectief kunnen bestrijden. Alledrie de soorten griezels niet.

Wat we nu doen is bommen gooien op de psychiatrische gevallen, die eigenlijk hulp nodig hadden, en veilige sociale werkplaatsen. De bommen ontploffen in het gezicht van iedereen die op hen lijkt, dankzij het terzijde schuiven van recht op privacy, gelijkheidsideologie en onschuldpresumptie. Met strenge passagierscontrole, visaweigeringen, stoere agenten in militaire outfit en wetgeving die voorbereidingshandelingen strafbaar stelt maken we onszelf minder vrij. Terreur: het werkt.

donderdag 16 oktober 2014

Liefde




Bij het graf van twee die er maar kort waren overweeg ik de vergankelijkheid. De betekenis van bestaan en vergaan. Wat er overblijft is een verhaal, een vleug. Ik ben blij dat die steen er staat.

vrijdag 3 oktober 2014

Genieten



Het is zalig herfstweer, zacht en zoet. Verstopt achter m’n zonnebril en m’n muziek fiets ik over de Horstlaan, genietend van de lucht over m’n huid. Een vrouwtje, volledig gehuld in een abaya, fietst me tegemoet. Ze heeft een brede bevrijde lach op haar gezicht.