Coronagedrag

We hebben allemaal inmiddels wel basiskennis over gedragsmechanismen. De meesten van ons hebben Kahneman gelezen en we begrijpen het verschil tussen automatische en overwogen keuzes (waarbij gedrag wordt beschouwd als een aaneenschakeling van keuzes). Dankzij de coronacrisis kunnen we zulke mechanismen mooi observeren bij anderen en herkennen bij onszelf. De variatie in gedragsmotieven is immers enorm afgenomen, waardoor we bijna in een experimentele situatie zitten met z’n allen.

Toen de premier, nadat hij ons in een persconferentie had opgeroepen om geen handen te schudden, zich omdraaide naar Van Dissel en hem volautomatisch een hand en een schouderklopje gaf, viel half Nederland om van verontwaardiging. Ik vond vooral die verontwaardiging nogal suf. Het was heel zichtbaar dat de premier die hand niet uitstak omdat hij het besmettingsgevaar onderschatte, maar doordat hij zojuist gestopt was met z’n bewuste, rationele, overwogen systeem te gebruiken en per ongeluk deed wat hij altijd in zo’n sociale setting doet. Onbewust, automatisch en heel snel. In plaats van verontwaardigd te zijn zouden we ook kunnen zien hoe ontzettend lastig het is om sociaal gedrag te veranderen.

Wat er van ons allemaal gevraagd wordt is ‘tegennatuurlijk’ en daarom enorm lastig. We zijn enorm sociale dieren dus sociaal gedrag zit het diepste ingebakken. Elkaar aankijken als je praat, elkaar aanraken, vooral niet terugdeinzen als er iemand dichtbij komt en doen wat iedereen om je heen doet. Om dat te doorbreken hebben we enorm krachtige prikkels nodig, en het is bekend dat dreiging met straf (boetes), voorlichting, juridische normen die strijdig zijn met sociale normen, of moreel appèl meestal onvoldoende prikkel vormen.

Er is meer voor nodig om te bereiken dat we allemaal minstens anderhalve meter afstand tot anderen bewaren en dat we stoppen met hamsteren. Het zou helpen als de virussen zichtbaar waren en al helemaal als iemand die besmettelijk is er ook besmettelijk uit zou zien. Het zou helpen als iemand in je nabije omgeving ernstig ziek wordt en al helemaal als je dan zou beseffen dat jij zelf daar de oorzaak van zou kunnen zijn. Of als zorgverleners hun vermoeide gezichten rondtwitteren. Volgens mij zou het beste helpen als je iedereen op straat, in winkels, in parken en op het strand met een boogje om elkaar heen ziet lopen. We kunnen elkaar besmetten met gedrag.