Systematisch onrecht

Ik geloof heilig in systemen en instituties. We moeten ons niet afhankelijk maken van goeie bedoelingen en de integriteit van personen om een rechtvaardige samenleving te bouwen. Systemen en instituties werken goed als kwaadwillende personen niet of nauwelijks de kans krijgen. Dacht ik. Maar de verhoren over de kinderopvangtoeslagen maken volgens mij duidelijk dat het niet genoeg is om systematisch risico's van onrecht, incompetentie of corruptie te beheersen. Het systeem moet ook gericht zijn op goeie dienstverlening en op bescherming van individuele burgers. Bescherming tegen pech, tegen grotere machten dan zij, tegen andere belangen en tegen achterstanden.

Onze systemen lijken al decennia bijna uitsluitend op geld gericht. Kost het beleid niet teveel, geven we niet teveel uit, betalen burgers wel wat ze moeten betalen? Het gaat al heel lang alleen maar over kostenbeheersing en fraudebestrijding, maar daardoor zijn onze systemen wel gecorrumpeerd. Noch de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving door publieke diensten, noch de naleefbaarheid van allerlei voorschriften door burgers, krijgt voldoende aandacht. Terwijl beide aspecten wel degelijk in onze instituties zijn ingebouwd, onder noemers als IAK en burgergericht beleid. Er is een ombudsman, een Raad van State en een Eerste Kamer. Dergelijke instituten hebben alleen niet zoveel in de melk te brokkelen als de politiek vooral over bezuinigingen en efficiency gaat. Bewindspersonen beloven onmiddellijke bevrediging van politieke wensen en honderd procent uitkomsten.

Ambtenaren blijven loyaal en hopen op een mooie carrière. Politici behartigen belangen en willen graag herkozen worden. Media informeren en proberen winst te maken. Dat levert een systeem op waarin niemand verantwoordelijkheid draagt, of neemt, voor systematisch misstanden. Wat een misstand in zichzelf is, en geheid nieuw onrecht oplevert: de roep om bestraffing van individuele ambtenaren die integer en kundig de wet hebben uitgevoerd.