Hans Wilmink, Voorbij boos en achteloos; Rechtsstatelijk besef als kompas voor overheid en burger

Hans beperkt zich tot de waarden van de rechtsstaat en daarmee is zijn essay tegelijk makkelijk te lezen en te begrijpen, en overtuigend. Hij beschrijft de rechtsstaat als een soort minimumgarantie, in de zin van een minimum aan fatsoen en beschaving en ook in de zin van de rechten en vrijheden die alle burgers minimaal toekomen. Daardoor kan hij de overheid scherp de maat nemen en dat valt niet zonder meer positief uit. Ik ben erg blij met zijn oproep aan de overheid om zich behoorlijk te gedragen, recht te doen aan al diegenen die benadeeld worden door (op zichzelf legitieme) besluiten, en altijd en overal juist díégenen te beschermen wiens fundamentele rechten en vrijheden in de knel dreigen te raken. De rechtsstaat moet actief beschermd worden door overheid en samenleving: "Het brengt onzekerheden met zich mee, die alleen te dragen zijn als er veel vertrouwen is tussen burgers onderling en tussen burgers en de overheid. Daar zit de achilleshiel van de rechtsstaat. In het bijzonder de overheid moet investeren in de rechtvaardige behandeling van burgers en het onafhankelijke rechterlijke toezicht daarop."

In dit boekje vind je geen uitweidingen over de dragende instituties, de scheiding der machten of de grondrechten die de rechtsstaat skelet geven. In plaats daarvan is er een steeds terugkerend pleidooi voor goed onderwijs waarin geleerd wordt een open mind te hebben.

Het fijnste stuk tekst gaat over zo'n open mind en over kennis. Over het gevaar van absolutisme en ook het gevaar van nihilisme. "De vrijheidsrechten die zo fundamenteel zijn voor het leven in de rechtsstaat zouden zinloos zijn als er een absolute waarheid zou bestaan die we kunnen leren kennen." en "Op het andere uiterste van het waarheidscontinuüm lopen we ook vast. Als er niets kenbaar zou zijn, als er geen methode van kennisvergaring wordt erkend die meer voortbrengt dan een toevallige en willekeurig inwisselbare mening, zijn de rechtsstatelijke vrijheden eveneens van zeer beperkte waarde."

Het essay zou in de eerste plaats verplichte kost voor iedere ambtenaar moeten zijn, omdat het belang van de goede overheid er zo uitstekend in wordt uitgelegd. Maar ik zou wensen dat bijna iedere burger het ook zou lezen. Je hebt het in een paar uur uit en dat levert dan inzichten op die een mensenleven mee kunnen gaan.