M’n Australische lief beëindigde ruzies altijd met de uitspraak dat ‘we agree to disagree’ en dat maakte mij dan weer woest omdat dat niet gaat over onenigheid maar over democratie en debat. Het mooie van een democratie is dat je het hartgrondig met elkaar oneens kan zijn en tegelijkertijd de spelregels daaromtrent aanvaard. Die spelregels komen er op neer dat onenigheid altijd geweldloos wordt uitgespeeld, dat alleen de staat geweld mag toepassen tegen diegenen die zich daar niet aan houden, en dat iedereen binnen de staat gelijke kansen krijgt om macht of invloed uit te oefenen.
Het allermoeilijkste element van democratie is nou net ook het allerbelangrijkste: er is maximale ruimte voor oppositie, debat en verschil. Verschil van inzicht, verschillende meningen, zelfs verschillende waarden. En tegelijk moet er eensgezindheid zijn over democratie en recht anders werkt het niet.
Het is nogal wat om waarde aan verschil te hechten en tegelijk te verlangen dat iedereen zich aan hetzelfde regime verbindt, op min of meer dezelfde manier. De grote vraag is natuurlijk wanneer er sprake is van fundamentele regels en waarden van democratie en recht, en wanneer het afwijken van de geschreven en ongeschreven regels de democratie juist ondermijnt. Om de fundamentele éénduidigheid zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen en tegelijk ruimte voor verschillende meningen wordt democratie meestal in procedurele termen beschreven, dus als een stelsel van processen en procedures. Spelregels dus.
Veel mensen, ambtenaren en juristen vooral, denken dat procedures en regels juridische concepten zijn. Democratie is dan een kwestie van je aan de wet houden, en de wet is democratisch te wijzigen. Dat is hoe de nazi’s en de fascisten aan de macht kwamen, Berlusconi en Orban.
Maar democratie is niet alleen een juridisch stelsel, het is vooral een kwestie van beschaving, van fatsoen en moraal. Het gaat om waarden die moeten worden uitgedragen door leiders, om hoffelijkheid en respect in het debat en om eerlijkheid en vertrouwen in relaties van politici en burgers.
Er kunnen dan weer grote verschillen zijn in opvattingen over fatsoen en moraal maar vrijwel niemand is opgevoed met het idee dat schelden en liegen fatsoenlijk zouden zijn. Integriteit gaat over de combinatie van wettig en eerlijk zijn èn fatsoenlijk en deugdzaam, niet hypocriet.
Over fatsoen en moraal mag je twisten. Maar dan wel binnen de regels van de democratie.
Mooi beschreven. En koersen we daarom (kabinet pvv, vvd, msc, bbb) na een juridische eerste informatiefase, op een ondemocratisch kabinet?
BeantwoordenVerwijderenDaar ben ik wel bang voor. Ik vind de voortekenen niet geruststellend. Even afgezien van de haatzaaierij uit PVV-hoek maak ik me zorgen om Omtzigt die democratie lijkt te verengen tot het 'zich houden aan de Grondwet'; Bosma die zijn Kamervoorzitterschap opdraagt aan PVV-politici; Yesilgoz die een wedstrijdje anti-immigranten doet ten koste van alle democratische mores. Maar het griezeligst vind ik nog dat populisme in de zin van een nostalgisch verlangen naar een homogeen volk inmiddels gemeengoed lijkt te zijn, en dat liberalisme uit het publieke debat verdwenen is.
BeantwoordenVerwijderenKom ik net dit artikel tegen zeg, wat een toeval. Anghel, Veronica: Rule of Law or Rule of Norms? Informal Institutions and their Role for Democratic Resilience https://perspectivia.net/receive/pnet_mods_00006090
BeantwoordenVerwijderenDe democratische rechtsstaat wordt ondermijnd als corruptie, discriminatie en clientelisme (informeel) geinstitutionaliseerd raken.
“This paper discusses the benefits and the risks of informal institutions from the perspective of their inherent tensions with formal institutions, their efficiency, and their role under the liberal-democratic constitutional system. It continues with an overview of how formal and informal institutions interact. The second part looks at the informal institutions from the perspective of efficiency. Finally, the third investigates their nuanced role in a liberal-democratic constitutional system.
The rise in power of far-right populists throughout Europe has raised some concerns about which informal rules governing democracies these politicians are willing to break.
Other informal norms may positively reinforce democratic outcomes. Their weakening provides additional reasons for concern. Despite being the heartland of parliamentary democracy, Europe has witnessed an increase in the role of the executive, weakening parliamentarianism and questioning democratic accountability (Neto and Strøm, 2006).