Zorg voor ons milieu

Dieren- en milieubeschermers hebben het over tegenovergestelde waardenoriëntaties, om een pleidooi voor dierenrechten kracht bij te zetten. De tegenstelling in de visie op de relatie van mensen en natuur zou bestaan uit enerzijds het beeld van rentmeesterschap, waarin de natuur ten dienste van de mens wordt beheerd, en anderzijds het beeld van Gaia waarin de mens onderdeel van de natuur is en mensen en dieren ‘gelijkwaardig’ zijn. En dieren dus rechten hebben, omdat ze niet ‘minder’ zijn dan mensen.

Ik vind dat de twee waardenoriëntaties alleen oppervlakkig tegengesteld zijn. Ze horen in hetzelfde, paternalistische, frame. Een frame van rechten en plichten, van macht en taak en van strijd versus vrede en van het berekenen van de waarde van een levend wezen.

Daar kan je een maternalistisch frame tegenover zetten; het frame van verantwoordelijkheid, respect en liefde. Moreel gedrag gaat dan niet over goed en fout, maar over zorg en gezondheid. In zo’n frame is het meer een kwestie van inzoomen en uitzoomen als je je afvraagt hoe je je tot de natuur, en tot dieren, moet verhouden. Oriënteer je je op je eigen ik, je lichaam en je emoties en zorg je dus vooral voor jezelf en je naasten? Dan kan je je huisdieren als gezinsleden beschouwen en tegelijk vlees uit de bio-industrie eten. Of oriënteer je je op het Al, de hele natuur, het leven of voor mijn part god en probeer je je daarin als individu zoveel mogelijk te bewegen op een manier die geen schade of leed toebrengt?

Praten over dierenrechten devalueert niet alleen rechten en solidariteit van mensen met mensen. Het bevestigt het denken in tegenstellingen en ordening door alles en iedereen in categorieën te stoppen. Als dieren rechten hebben, horen dieren dan met mensen tot de categorie rechthebbenden? Bomen niet? Alle dieren? Wat is de plaats van stenen en water in de natuur? Hoef je geen zorg te hebben voor alles wat geen rechten heeft? Mag je nog muggen doodslaan? Vlees eten?

Rechten zijn een belangrijk sociaal construct om de verhoudingen van mensen onder elkaar te bepalen. Als intens sociale dieren hebben we dat nodig. Maar ze zijn zinloos als instrument om ervoor te zorgen dat we ons een beetje verantwoordelijk gedragen.