Facebook en privacy

Van tijd tot tijd verschijnt er een paniekerige kettingbrief op facebook over het verlies van privacy of het commerciële gebruik van je facebookgegevens. Het gaat bij mijn weten elke keer om een hoax maar het feit dat mensen het serieus nemen toont wel aan dat ze zich zorgen maken. Ik krijg de indruk dat facebookgebruikers weinig vertrouwen hebben in facebook, maar dat ze tegelijkertijd niet precies zouden kunnen zeggen waarover ze zich dan zorgen maken. Verlies van anonimiteit kan het niet zijn: de pret van sociale media is nou juist dat je niet (meer) anoniem hoeft te zijn, dat je jezelf bekend kan maken aan een groot publiek en dat je kan laten zien wat je maar wil aan wie je maar wil. Facebook is de bar in een kroeg waar je op gaat staan, het is het podium in de aula op vrijdagmiddag, het is een poesie-album en de diavoorstelling van de vakantiefotoos. We laten ons graag zien en we willen graag over onze vakantie vertellen of met een geinig filmpje vrienden aan het lachen maken. Voor anonimiteit ga je niet naar facebook.

Maar wel voor controle, en daar zit één groot probleem. Bijna niemand heeft er bezwaar tegen als een onbekende cafébezoeker meeluistert naar de beschrijving die je aan je groep vrienden geeft van je mooiste vlucht in Frankrijk. Het wordt anders als facebook stelt dat alles wat je op het platform publiceert hun eigendom is en dat zij zich daarom het recht aanmeten om jouw fotoos, posts, likes en filmpjes door te verkopen aan reclamemakers, jouw adresgegevens aan vreemden te laten zien, jouw profiel aan marketingpsychologen van de hand te doen of jouw zelf in elkaar geknutselde filmpjes te censureren omdat er blote borsten in voorkomen of omdat je een auteursrechtelijk beschermd deuntje hebt gebruikt.

Het zou veel helpen als je zou kunnen betalen voor het gebruik van facebook, zodat je een normale klant bent met normale consumentenbescherming en met normale jurisprudentie over de eigendomsrechten van je posts. Ideaal zou het zijn als je kon kiezen tussen gratis facebookgebruik met overdracht van je eigendomsrechten, of een betaald abonnement waarbij je facebook geen recht geeft te beschikken over je posts, of alleen expliciet en gericht zodra ze ergens om vragen.

Het zou ook helpen als er goeie wet- en regelgeving, inclusief publieke handhaving en toezicht, voor sociale en andere online media zouden worden gemaakt. In de huidige situatie schrijft facebook (en google, apple, linkedin, twitter enz.) de wet voor en handhaaft ze die wet ook zelf. Dat maakt ons onderdanen van almachtige despoot facebook, onderdanen die er alleen maar op kunnen hopen dat facebook een beetje prudent met informatie om zal gaan.

Facebook bepaalt wat acceptabel is en wat niet, of je bloot mag publiceren, racistische teksten mag schrijven, iemand mag pesten of bedreigen, een homo-actiegroep mag beginnen of plaatjes van onthoofdingen mag posten. Facebook censureert (verwijdert) onwelgevallige posts, sluit accounts af en geeft incidenteel persoonsgegevens door aan opsporingsdiensten. Er is geen democratische en nauwelijks rechterlijke controle op het beleid van facebook en er zijn geen mechanismen of procedures waarmee de gebruikers (laat staan alle kiesgerechtigde burgers van een land) ander beleid af kunnen dwingen.

En we zijn nog locked in ook. De enige keuze voor wie ontevreden is over facebook, is facebook verlaten. Daarmee verlaat je ook je vrienden en kennissen en één van de belangrijkste mogelijkheden om contact met je sociale omgeving te onderhouden. Voor veel groepen en verenigingen is het hèt medium om informatie te verspreiden, over events, over veiligheid, over winnaars en verliezers in een sport. Bovendien kan je er wel voor isolement kiezen, maar via je contacten en via je surfgedrag op internet verzamelt facebook nog steeds informatie over jou zodat reclame en marketing beter gericht kunnen worden.

Daarmee heb ik het over profilering: het categoriseren van mensen op basis van hun gedrag of kenmerken. Hoe meer gedragsinformatie je hebt over zoveel mogelijk mensen, hoe beter je profielen kan maken aan de hand van statistische correlaties die je software weet te ontdekken (Big Data). De schoenverkoper uit de winkelstraat profileerde vroeger al: hij wist al dat vooral jonge vrouwen met kekke handtasjes bovenmatige belangstelling zouden hebben voor zilveren sandalen met hoge hakken. Maar facebook weet veel meer: welke van die vrouwen wil wel de gouden versie, hoeveel zijn ze bereid om daarvoor te betalen en hebben ze het geld eigenlijk wel? En wanneer doen ze hun inkopen voor een groot feest waar ze schitterend voor de dag willen komen?

Marketingprofilering is vervelend omdat je op slim wordt verleid om veel meer te consumeren dan je rationeel zelf goed vindt. Nog vervelender is het als je op basis van je profiel alleen nog maar ‘nieuws’ en informatie te zien krijgt die volgens facebook bij jou past (waardoor je nog meer tijd op facebook gaat doorbrengen). Zo ontstaan er griezelige echokamers waarin facebookgebruikers voortdurend hun wereldbeeld bevestigd zien en nooit meer eens een alternatief idee of een nieuw geluid horen.

Helemaal schokkend is de gedachte dat overheden en organisaties mensen benaderen op grond van profielen in plaats van feitelijk gedrag. Burgers in de democratische rechtsstaat zijn allemaal gelijk, vrouwe justitia is blind en iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Maar consumenten in de profileringswereld zijn juist allemaal ongelijk, ze behoren tot voor hen onbekende categorieën, hun profileerders weten wat ze zullen gaan doen of meemaken nog voordat ze er zelf aan gedacht hebben en de risico’s die ze lopen en de risico’s de ze veroorzaken zijn exact te berekenen. Als in de rechtsstaat een man met baard en een hoogwaterbroek wordt gearresteerd omdat ie wel eens een terrorist zou kunnen zijn, is dat discriminatie en onrechtmatig. In de profileringsstaat is het gewoon efficiënt.

Dáár hebben we dus privacy voor nodig. Om zelf controle te kunnen houden, om ons te weren tegen censuur en om discriminatie te bestrijden.

Opnieuw een link naar een goed artikel over privacy, facebook en andere gluurders van Dimitri Tokmetzis en Maurits Martijn in de Correspondent.