Elementaire Deeltje 51 over populisme is een mooie opvolger na Harambam over complotgelovigen. Sterker nog ik had eigenlijk wel meer willen lezen over de relatie tussen complotideeën en populisme en de diep ondemocratische kenmerken van zulke overtuigingen. Maar goed ik snap dat het deeltje niet over democratie gaat en dus ook niet de vraag behandelt of een vereenzelviging van een persoon of beperkte groep met 'het volk' inderdaad ondemocratisch is. Wat Cas en Rovira Kaltwasser wel stellen is dat er altijd spanning bestaat in een democratische rechtsstaat, doordat democratie met getalsmatige meerderheden wordt geassocieerd en rechtsstaat met rechten voor minderheden. Ze laten ook zien dat democratieën ondermijnd kunnen worden door populisme en dat tegelijk populisten gebruik maken van de ruimte die democratie biedt. Maar met hun benadering van vier verschillende democratische fasen, van volledig en competitief autoritarisme via electorale democratie naar liberale democratie, laten ze zien dat populisme in sommige gevallen juist bij kan dragen aan democratisering.
Dat van die 'sommige gevallen', dat blijft toch het probleem met het begrip populisme. Populistische leiders zijn meestal stoere mannen maar soms vrouwen. Ze vormen meestal een (schijn)partij maar soms ook een sociale beweging of zelfs niks, alleen een persoonlijke côterie. Populisme groeit in crises maar het gaat wel om zoveel verschillende crises van verschillende ernst dat de correlatie nogal dun is. Het komt vooral in de Amerika's en Europa voor maar niet uitsluitend. Het is doorgaans (extreem-)rechts maar in Zuid-Amerika is het meestal links in de zin van socialistisch. En niet elke politicus die populistische taal uitslaat is een echte populist.
Toch is populisme herkenbaar, niet alleen aan de verabsolutering van 'het volk' dat homogeen en goed is en dus geen kritiek of oppositie verdraagt en de strijd tegen een kwaadaardige elite, maar in mijn ogen ook aan de taal. De auteurs van het boekje beschouwen populisme als een 'dunne ideologie' maar ik vind ideologie wel een zwaar woord voor het beperkte wereldbeeld waarin er zoiets zou bestaan als 'de wil' van 'het volk'. Ik zie het eigenlijk vooral als een stijl en taal. En wel een taal waarmee elke 'ander', of het nou iemand uit de elite is of een buitenlander of een criticus, verdacht wordt gemaakt en binnen de kortste keren als volksverrader te boek staat.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten