Ongeinformeerde kiezers

Collega Ria Timmerman postte dit intern. Het past integraal in mijn blog dus met haar toestemming neem ik het over:

Mispercepties onder burgers over maatschappelijke thema's

Ipsos voert voor het vijfde jaar op rij het onderzoek ‘Perils of Perception’ uit om aan te tonen welke basisfeiten bekend zijn bij burgers in 37 landen, en welke niet.

Het onderzoek legt onze mispercepties bloot over uiteenlopende maatschappelijke onderwerpen zoals klimaatverandering, immigratie en de economie door middel van het vragen van een inschatting van de werkelijke stand van zaken. Hierbij wordt aangetoond hoe onze sociale context invloed heeft op de manier waarop we de ‘werkelijkheid’ zien.

Een greep uit de meest recente resultaten van het ‘Perils of Perception’ onderzoek:

Klimaatverandering

Vanaf het moment dat de Wereld Meteorologische Organisatie is begonnen met het meten van de gemiddelde wereldwijde temperatuur, zijn de laatste 17 van de 18 jaar gemiddeld het warmst. Desondanks onderschat het algemeen publiek de globale toename van de temperatuur. Nederlanders denken dat slechts 7 van de afgelopen 18 jaar de warmste ooit waren.

Het aandeel van de energieconsumptie dat uit hernieuwbare bronnen komt, wordt in de meeste landen fors overschat. De gemiddelde Nederlander schat dat 22% van onze energieconsumptie komt van hernieuwbare energiebronnen, terwijl het daadwerkelijke aandeel slechts 6% is.

Immigratie en demografie

Immigratie wordt in de meeste landen enorm overschat. Nederlanders denken dat 1 op de 4 mensen in Nederland immigrant is (niet geboren in Nederland). Het werkelijke aandeel is minder dan de helft, namelijk 12%.

In alle landen die deelnemen aan het onderzoek, met uitzondering van Turkije, wordt de grootte van de moslimgemeenschap overschat. In Nederland met een factor 4; gemiddeld denken Nederlanders dat 20% van de populatie moslim is, terwijl dat eigenlijk maar 5% is.

Criminaliteit en geweld

Het aantal doden door het gebruik van vuurwapens wordt in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in Zuid-Afrika en Zweden, overschat.

Daarnaast denken Nederlanders dat de gevangenissen voller zitten dan het geval is.

Economie

Het aandeel van de bevolking dat werkloos of op zoek naar een baan is, wordt in alle landen in het onderzoek grof overschat. Gemiddeld over alle 37 landen is de inschatting van de werkloosheid bijna 5 keer groter dan het daadwerkelijke percentage (gemiddelde inschatting is 34% terwijl het in de werkelijkheid rond de 7% ligt). Nederlanders schatten de werkloosheid meer dan vier keer te hoog in (18% versus 4% in werkelijkheid).

Vaccinaties

De vaccinatiegraad wordt in alle 37 landen onderschat. De gemiddelde inschatting is dat 73% van alle baby’s de aanbevolen vaccinaties heeft gekregen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is dat in de realiteit 94%. Nederlanders schatten de vaccinatiegraad in op 81%.

In de ‘Misperceptions Index’, waarop alle 37 landen gerangschikt worden van meest tot minst accuraat, staat Nederland op plek 21. De mispercepties over belangrijke maatschappelijke thema’s in Nederland zijn sterker dan in, bijvoorbeeld, de Verenigde Staten, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Zweden.

Burgers in Thailand zijn het meest inaccuraat, gevolgd door Mexico en Turkije. Het meest accuraat in hun inschatting van feiten omtrent belangrijke maatschappelijke thema’s zijn de inwoners van Hong Kong, gevolgd door de burgers in Nieuw-Zeeland en Zweden

Regels

Dankzij ict kunnen Cameron en ik bij elkaar op koffie/bier-visite en we kletsen wat over hoe we oud-en-nieuw gaan vieren. Zij zitten met absurde hitte dus ze zoeken het water op. Ik vertel over mijn dilemma rond de manier waarop ik naar m'n vrienden in het Westland zal reizen. Met de fiets ben ik wel erg kwetsbaar voor vuurwerk op de heenweg en voor dronken bestuurders terug, maar als ik de auto neem kan ik niet drinken. Dat wekt verbazing in Australië waar vette boetes worden uitgedeeld aan fietsers die alcohol op hebben.
Even later hebben we het over de overlast die ze hebben van blaffende honden die dagenlang alleen thuis zijn. Cameron vermoedt dat er wel ergens een regel zal zijn over hoe lang je je hond alleen mag laten en gebruikelijk is dat er dan een enorme boete staat op het overtreden van die regel. Net als de regels over het verplichte hek rond zijn zwembad in zijn afgesloten tuin, regels over verplichte zwemvesten die vissers en surfers moeten dragen, regels over helmen en gele hesjes en boetes van honderden dollars die bij de minste of geringste overtreding worden uitgedeeld.
Het brengt me (alweer) op de enorme verschillen in beleidscultuur. In Australië is er werkelijk niks denkbaar waarover geen verbod of gebod bestaat en alles wordt met enorme boetes afgedwongen. Tenminste, als je betrapt wordt door een agent die zijn quotum nog moet halen. Het levert iets op wat tegelijk een nannystate mag heten en een groot gevoel van onvrijheid en alomtegenwoordige, boosaardige en onrechtvaardige overheid. En het lijkt mij niet erg effectief.
In Nederland is er ook een handhavingstekort, maar we hebben veel minder het gevoel dat we daarmee mooi onder allerlei oneerlijke boetes uitkomen. Als iedereen zich hier een beetje normaal, sociaal en volwassen gedraagt hebben we niks met handhaving te maken. Handhaving roepen we in als we er onderling niet uit komen. Vervelend als de overheid niet helpt om overlast te bestrijden, maar daarmee is de overheid niet ieders vijand. Het schiet hooguit tekort.

Symbool voor het verschil staat in mijn ogen ons vuurwerk. Ik snap dat er mensen heftig tegen zijn, om milieu- gezondheids- en veiligheidsredenen, en ik ben ook wel bang voor de harde knallers die geheid mijn richting op gegooid worden als ik met m'n ligfiets langskom. Maar het is ook mooi en spannend en leuk en gelukkig wordt het pas verboden als een ruime meerderheid voor een verbod is.

Goed dat er ongekozen officials zijn

Brexiteers fulmineren vooral tegen de 'unelected officials' van de EU die veel te veel macht zouden hebben. Niet alleen Brexiteers, heel veel mensen die te weinig democratisch onderwijs hebben gehad denken dat democratie uitsluitend gaat over verkiezingen, algemeen stemrecht, en beslissingen die worden genomen door meerderheden.
Hun vergissing is het verabsoluteren van één belangrijk onderdeel van democratie. Ook al is het misschien wel het allerbelangrijkste, het kan niet het enige zijn. Democratie gaat vooral over het zodanig inrichten van de maatschappij, dat er nooit één instantie of één functionaris onbeperkte macht kan krijgen. Dat zou immers tot ongelijkheid en onvrijheid leiden. Ook als die ene instantie de meerderheid van het hele volk is - iedereen die daar niet bij hoort zou dan 'minder' zijn, geen rechten hebben. Dat verhoudt zich slecht tot het gelijkheidsideaal.

Het gaat altijd om het beperken van macht en machtsuitoefening. Je beperkt macht door het te verdelen en op verschillende manieren te legitimeren: door verkiezing, of door benoeming, door bevoegdheden toe te kennen op basis van kennis en kunde of op basis van een rol of opdracht.
Machtsuitoefening wordt beperkt door controle en verantwoording. Iedereen, en elke instantie, die bevoegdheden heeft, moet zich verantwoorden over de manier waarop die bevoegdheden zijn uitgeoefend. Is dat binnen de wet gebleven, is het gebeurd op de manier die gekozen volksvertegenwoordigers hebben gewild, is het rechtvaardig en behoorlijk gebeurd?

Verantwoording kan op ongelooflijk veel manieren en over ongelooflijk veel aspecten. Het kan gaan over hoeveel geld iemand heeft besteed en wat dat heeft opgeleverd, maar het kan ook gaan over de vraag of alles wel 'eerlijk' is gebeurd. Een functionaris kan verantwoording afleggen aan een superieur, bijvoorbeeld een minister, die dan weer verantwoording aflegt aan het electoraat in het parlement of in een verkiezingscampagne. Maar ook rechters, tuchtraden, toezichthouders, journalisten, partijleden, demonstranten en internationale commissies spelen een rol bij het ter verantwoording roepen van alles en iedereen met macht. Hoe diverser de verantwoordingsrelaties, hoe meer kans dat machtsmisbruik op de één of andere manier aan het licht komt.

Daar gaat democratie over. Niet alleen over het stemmen op personen die een rol spelen bij het regeren of besturen van een land.

Rijksarbo

De arbeidsomstandigheden van rijksambtenaren worden al jaren beheerst door ideologieën en modes: nmp, byod enz. Onder eufemismes als ‘rationalisering’ en ‘flexibilisering’ komt het vooral neer op kostenbesparing. De boodschap aan ons, ambtenaren, is impliciet dat we vooral een kostenpost zijn. Dat demotiveert en maakt ziek. Het is ook niet heel erg ‘lean’ als je je iedere dag opnieuw moet invechten om een werkplek te bemachtigen, een half uur bezig bent om die werkplek zo in te richten dat je er echt kan werken en als je met oordoppen en oogkleppen moet proberen de overlast van collega’s in de kantoortuin te beperken. Het is ook niet vreselijk flexibel als je thuis gaat werken omdat daar alle benodigde literatuur is opgeslagen, zodat er geen informeel contact meer met je collega’s is. Of als je een plekje in het kantoorgebouw hebt gevonden waar je niet acuut misselijk van de hitte wordt maar waar geen mens je weet te vinden.

In de krant van afgelopen week twee juichverhalen over hoe het wèl moet, van bedrijfsarts Willem vanRhenen die denkt dat werkers gezonder blijven als ze werk kunnen doen waar ze energie van krijgen. En een juichende recensie over een managementboek van Fried en Heinemeier die het hypermoderne inzicht hebben dat productiviteit niet gebaat is bij stress. Enorme open deuren, maar voor de overheid steeds exotischer. Dat komt doordat de rijksoverheid per definitie een paar decennia achterloopt, en nu dus nog in de fase zit van geloof in financiële prikkels, ontindividualisering van personeel (om ons zo inwisselbaar mogelijk te maken) en sturen op meetbare targets.

De overheid zou zich juist moeten richten op minder meetbare waarden als rechtmatigheid, kwaliteit, leren, innovatie, welzijn en duurzaamheid. Daar kan je gebouwen en werkwijzen best op inrichten. Niet door mensen te dwingen tot efficiënter gedrag maar vooral door positief te stimuleren. Als je wil dat medewerkers zich met fiets en ov verplaatsen, bouw dan ruime fietsenkelders. Als je wil dat er in overheidsgebouwen minder energie wordt verspild, zet de standaard temperatuur dan wat lager dan de verstikkende 22 graden die tegenwoordig de norm zijn. Zet er planten neer. Als je wil dat er kennis ontwikkeld en gebruikt wordt, dat er geleerd wordt door met elkaar te reflecteren, dat de overheid innovatief is, dan moet je een omgeving bieden waarin mensen rustig en geconcentreerd kunnen lezen en schrijven, waarin ze zich voldoende veilig en vertrouwd voelen om fouten en knelpunten met elkaar te bespreken, waarin voldoende variatie en kleur is om creativiteit te stimuleren. Geen klinische ‘clean desks’, geen verbod op boeken, geen prioriteit voor lage schoonmaakkosten boven persoonlijke aankleding.

Als je wil dat mensen zich prettig voelen, elkaar makkelijk opzoeken, weten wie waar goed in is, contact kunnen maken, dan moet je er voor zorgen dat ze vindbaar zijn. Anonimiteit en totale inwisselbaarheid zijn dan uit den boze. Laat medewerkers op een vaste plek zitten, laat ze hun werkomgeving inrichten naar hun persoonlijke smaak, en geef ze de ruimte om te lezen, te praten, te typen en te overleggen. Dat kost wat meer geld voor huisvesting en het schoon houden van bureaus dan als je iedereen het pand uit jaagt, maar het levert hechte gemeenschappen van gemotiveerde en blije ambtenaren op. Daar is heel Nederland bij gebaat.

Democratische gezindheid

Bij het rechtsafslaan fiets ik door rood, en dat bevalt een mevrouw niet die vanaf de andere kant komt. Ze begint tegen me te schelden en houdt dat minuten lang, terwijl ze voor me uit fietst, vol. Dat ze me dood moeten rijden enzo. Dan komt ze op haar ergste scheldwoord: “D66-stemmer!”.

Ik moet er om lachen maar jezus in wat voor wereld leven we, als er niks verachterlijkers te bedenken is dan het stemmen op een andere partij?