Mijn soort Nederland

Je wilde naar de stad, hoe groter hoe beter. Amsterdam, Londen of Parijs, New York! Dáár gebeurde het, dáár bruiste en spetterde het! Het centraal station uitlopen en dan de geluiden en geuren en beelden in je opzuigen. Zwarte mannen met tulbanden, bruine vrouwen in saris, witte kinderen op hun driewielers. Daklozen en yuppen, kunstenaars en kunstemakers, er waren donkere achterafsteegjes met gezellig pubs en brede allees met verlichte warenhuizen. Het ging dag en nacht door en je kon helemaal je eigen gang gaan.
Ik vind het nog altijd een aangenamer beeld dan het saaie Mariahoeve, waar overzichtelijke flats ruim in het groen staan en er een heel handig winkelcentrum, ruime sportvelden en genoeg volkstuintjes  alles bieden wat de bewoners nodig hebben. Niemand is er echt arm en misschien woont er hier en daar ook nog wel een echte rijke en voor iedereen wordt er gezorgd. Toch bleken ontzettend veel mensen bozig of ontevreden niet of op de PVV te gaan stemmen. Tijdens het flyeren probeerden we van mensen te horen waarom dan. Veel donkere mensen gaven in het engels aan dat ze niet mogen stemmen woensdag. En de enkele bejaarde met een tas vol boodschappen en een met collectieve middelen betaalde rollator die wel wilde vertellen dat Nederland naar de verdommenis gaat, klaagde over de tienduizenden asielzoekers die in feite alleen maar gelukszoekers zijn en criminele jonge mannen bovendien. Ik zie ze niet, die criminele jonge mannelijke nepvluchtelingen, maar dan wordt me toegevoegd dat ik gewoon niet uit m'n doppen kijk.
Ik zie wel veel kleur, veel Indiërs of Pakistani zo te zien en een aantal mensen die 'zwart' heten. En aan de taal te horen zijn het geen Nederlanders. Maar asielzoekers zijn het waarschijnlijk niet. Conclusie: tegen asielzoekers ageren is gewoon een geaccepteerd eufemisme voor racisme. Ook al hebben mensen het materieel niet slecht en wonen ze in een ruim opgezette wijk met al even ruime appartementen, sinds een deel van de bevolking niet blank is, is Nederland ineens vol.

Ik vind Nederland ook te vol, maar niet zozeer met aantallen inwoners van allerlei herkomst, maar met stinkende veestallen, vieze sloten en veel te veel asfalt en auto's. Minder mensen zou misschien beter zijn, maar ik hoop dat het wel blijft bubbelen van diversiteit. Net als vroeger.

Rechtsstaat

De rechtsstaat, het recht, dat is 'verdragen, instituten en ambtenaren' - vastgelegde minimumnormen, procedures, rechten en plichten die de grenzen bepalen van het beleid dat een bepaalde regering kan voeren. En recht, dat is het geheel van democratisch tot stand gekomen wetten en regelingen.
Centrale elementen van een democratische rechtsstaat zijn dat iedereen evenveel kans heeft om invloed uit te oefenen op de manier waarop de samenleving werkt, en dat macht wordt beperkt door recht. En dat iedereen die macht heeft gecontroleerd kan worden, ter verantwoording kan worden geroepen, door die samenleving. Zo wordt voorkomen dat macht belangrijker wordt dan recht. Recht is niks anders dan de afspraken en spelregels, wetten, die op een democratische manier tot stand zijn gekomen.

Dat begrenzen van de macht leidt er wel toe dat besturen een lastige zaak is. Niemand kan zijn of haar wil snel doordrukken omdat hij toevallig premier is geworden. Verdragen, instituten en ambtenaren bewaken de grenzen, voorkomen dat het hele land elke vier jaar na een nieuwe verkiezingsuitslag een totaal nieuwe kant op gaat, en borgen dat het beleid dat een regering kan voeren zoveel mogelijk kwaliteit heeft. Dankzij wetenschap en juridische adviezen en lessen die uit het verleden worden geleerd en informatie over de stand van zaken en debat waarin verschillende meningen op tafel worden gelegd en opiniepeilingen, dankzij al die kennis bij elkaar, sluiten maatregelen zo goed mogelijk aan bij de behoeften en belangen van de samenleving als geheel. 

Natuurlijk maakt dat allemaal dat het lastig is om het land te regeren op basis van politieke overtuigingen, maar het kan wel. Tenminste als een politicus ook anderen kan overtuigen van een idee. En altijd beperkt, nooit als een dictator die met Grote Beslissingen zonder overleg kan bepalen hoe het leven van miljoenen mensen er morgen uit zal zien. Af en toe is het frustrerend als recht boven macht gaat, als besturen een kwestie van eindeloos onderhandelen en debatteren is binnen harde juridische grenzen van eerder gemaakte afspraken. Maar het grote voordeel is dat de kans op hele grote fouten beperkt blijft en dat de macht over het hele volk is gespreid.

Die macht aan het volk, volkssoevereiniteit, betekent wel dat de macht over miljoenen kiezers verdeeld is. Elke kiezer moet z'n kans op invloed delen met al die anderen, waardoor het ook al lastig wordt om bij te sturen. Opnieuw: het kan wel, met overtuigingskracht.

Fascisme in beeld

 

Dit is hoe de teloorgang van democratie en rechtsstaat eruit ziet. Akelig, beangstigend. Het is kennelijk lastig voor mensen om de waarde van instituties van de democratische rechtsstaat te bevatten - te abstract, te 'hoog over'. Hoezo zou je kwaadaardige criminelen en enge kinderverkrachters niet met harde hand op mogen pakken en deporteren? We willen veiligheid en eigen volk eerst.
Dit is hoe het voor iedereen uit kan pakken in de niet-rechtsstaat. Rechteloos, machteloos, vernederend. De vrouw is geen videoproducer, geen Amerikaan, geen burge. Ze heeft niks te vertellen. Ze stelt niks voor. Misschien dacht ze heel wat van zichzelf, maar nu leert ze een lesje. Ze zal het voortaan wel uit haar hoofd laten om zich openlijk tegen het regime te keren. En omstanders trouwens ook.

In een rechtsstaat maakt het niet uit wie of wat je bent, het enige wat telt is wat je gedaan hebt. Onder het fascisme maakt niet uit wat je doet of waar je in gelooft, je kan altijd de verkeerde zijn op de verkeerde plaats. Een Aziaat, of lesbisch, of misschien journalist. Wie zich nu nog geen zorgen maakt om populisme en extremisme, om de ondermijning van democratische instituties en de afbraak van minderheidsrechten, wie nu nog denkt dat hij of zij zelf buiten schot blijft, is opzettelijk kwaadaardig.

Eigen volk eerst

Het is menselijk om je meer te bekommeren om diegenen die je na zijn dan om anonieme volkeren ver weg. Familie, buren, clubgenoten. Mensen die dezelfde taal spreken, die vergelijkbare ervaringen hebben, mensen waar je opvattingen en mores mee deelt. Mensen die je bij de Appie tegen kan komen of op het werk. Die ook belasting betalen in hetzelfde land en die naar dezelfde stembus gaan. Mijn eigen volk, dat zijn mensen die de Nederlandse tolerantie en solidariteit in hun tenen hebben zitten, die de lange traditie van democratie en recht waarderen en beschermen, die Nederlandse fatsoensnormen en hoffelijkheid kennen. Niet zo moeilijk, dat wie ‘eigen’ is voor gaat. Ik ben geen monster dus ik heb ook wel wat over voor de verwegge mensen, maar ook ik voel wel voor eigen volk eerst.

Waarbij ‘eerst’ natuurlijk slaat op: volk vóór multinationals en aandeelhouders, het hele eigen volk vóór een paar slimmeriken die weten hoe ze zichzelf ten koste van het volk kunnen verrijken. Vrijheid, gelijkheid en broederschap vóór winst, macht en exploitatie.

Collectieve machteloosheid

Democraten en antidemocraten strijden niet met dezelfde wapens. Fascisten en andere antidemocraten bedienen zich van leugens, ophitserij en haatzaaien, intimidatie, vernieling en geweld. Verdeel en heers. Voor wie de democratische rechtsstaat dierbaar is zijn er niet zoveel opties. Kennis, informatie en interpretatie, humor en kunst, solidariteit, verantwoordelijkheid en mobilisatie en dan houdt het wel zo'n beetje op. Je kan de democratische rechtsstaat niet verdedigen met geweld en terreur; dat zijn nou juist de methoden om 'm af te breken.
Dus wie kennis, informatie en cultuur beheerst bepaalt welk regime haalbaar is.

Lelijk Westland

In een paar uur verdwalen in het Westland (de richtingwijzers voor fietsers zijn in deze regio aanzienlijk slechter dan in de rest van Nederland) viel ik van de ene cultuurschok in de andere. Wàt een lelijkheid! Ruimtevretende wansmaak en protserigheid. Ik bleef naar adem snakken en tegen de tijd dat ik door het duidelijk steenrijke Kwintsheul fietste met z'n Belgisch aandoende Disneyvilla's met twee tot drie enorme auto's op de oprijlaan was ik al bijna bekeerd tot het communisme. Ik denk dat we drie vluchtelinggezinnen per woning kunnen inkwartieren hier en dan merken de bewoners er nog weinig van. Tegen Naaldwijk viel het kwartje, dit is PVV-heartland. Ze hebben misschien veel overdaad te verliezen. En nog meer lelijkheid, en vieze sloten waar ik hier en daar een stiekeme afvoerslang in zag lozen.
Eenmaal terug in Den Haag belandde ik middenin een fascistendemonstratie. Van onpasselijk naar verdrietig, ik was blij dat het begon te regenen.

Steinmetz, De tien van Den Haag

Voor ik aan het boek begon was me al duidelijk dat Steinmetz een goeie verteller is. Dat werd in het boek bewaarheid. Knap hoe hij een zo volledig mogelijk beeld schetst van de feiten, zodat je als lezer je goed kan voorstellen hoe een en ander verlopen is. En dat zonder teveel details te noteren en zonder er een saaie chronologische opsomming van te maken. Daardoor worden de gebeurtenissen en handelingen van de SG’s in oorlogstijd goed duidelijk zodat je je kan afvragen welke afwegingen je zelf zou maken.

En dat moeten we ons allemaal afvragen, want de parallellen tussen toen en nu zijn griezelig groot. Het fascisme rukt weer op en bewindspersonen tonen geen democratisch leiderschap. De dilemma’s voor ambtenaren zijn herkenbaar: wat is het algemeen belang en wie bepaalt dat; hoe groot is je persoonlijke invloed en in hoeverre moet je als ambtenaar gewoon voegen naar de macht? We voelen ons op een vergelijkbare manier als de topambtenaren van destijds als kikkers die langzaam gekookt worden.

Er zijn echter ook wel belangrijke verschillen tussen de huidige tijd en de bezetting. In de oorlog was het in ieder geval duidelijk dat de machthebbers hun macht niet op legitieme wijze hadden verkregen, dus een neutrale ambtenaar hoefde hen niet te bedienen vanwege hun democratische legitimatie. Tegenwoordig wordt de rechtsstaat van binnenuit ondermijnd en uitgehold en bovendien gaat dat vooral ten koste van mensen die juist geen eigen burgers zijn. En deze keer zullen we niet door militaire macht van buitenaf worden ontzet.

Dat maakt vragen als aan wat en aan wie je als ambtenaar loyaal bent en wat het goede is om te doen of juist te laten, minstens zo ingewikkeld als in ’40-’45.