Concepten als vrijheid, veiligheid, gezondheid en duurzaamheid zijn op maatschappelijk niveau wat geluk en liefde op het persoonlijke zijn: mooie dingen om naar te streven maar geen praktische beleidsdoelen. Al worden ze wel zo misbruikt door de moderne overheid die niet alleen wil beschermen, voorkómen en beperken maar vooral ook waarden wil vermeerderen. Wat ik levensgevaarlijk vind want daar krijg je autoritaire neigingen van: eerst gaan we inkaderen en definiëren en operationaliseren wat vrijheid eigenlijk exact is en meteen maar ook wie dan vrij moeten zijn en o ja welke bedreigingen er zijn. Om vervolgens maatregelen te nemen en keurig de effectiviteit in termen van toegenomen vrijheid te meten. Of veiligheid. We houden niet van minder, we willen met beleid vooral meer.
Maar volgens mij zijn vrijheid, veiligheid, duurzaamheid idealen en dat is toch echt iets anders dan beleidsdoelen. Veiligheid is iets van de afwezigheid van gevaar en dreiging. Vrijheid heeft te maken met niet-onderdrukt worden, niet-belemmerd. Dat kan je wel vorm geven en dat is volgens mij waar het boek van Annelien de Dijn eigenlijk echt over gaat.
De Dijn beschrijft de ideeëngeschiedenis rond vrijheid, en dat doet ze aan de hand van het discours door de eeuwen heen over de voorwaarden voor vrijheid. Dat verschuift van zelfbestuur via democratie naar liberalisme. Voor De Dijn, historica, is het een conceptuele verschuiving maar ik denk eigenlijk dat er meer aan de hand was. Er is geleerd.
Het ligt best voor de hand dat het idee van zelfbestuur uiteindelijk tot democratie leidt, tot een vorm van bestuur door volksvertegenwoordigers en de gedachte dat ‘het volk’ het beste gerepresenteerd kan worden door middel van meerderheden. Voordehandliggend, maar niet onproblematisch omdat ‘het volk’ divers is en er dus altijd minderheden zullen zijn, die zich in een democratie moeten onderwerpen aan de wil van de meerderheid. Dat is niet erg vrij in welke betekenis van De Dijn dan ook: minderheden hebben het stuur niet in handen dus ze zijn niet echt vrij door zelfbestuur, en als het tegenzit belemmert de meerderheid ook hun ‘burgerlijke’ vrijheid, de gelegenheid om zelf te bepalen wat je doet en laat.
Democratie kan dus net zo goed tot onderdrukking en beperking leiden, tot grote onvrijheid en dat hadden die contrarevolutionairen en liberalen goed door. Het was ook moeilijk te missen na de terreur van de Franse revolutie. Vandaar de combinatie van democratie met beperking van de macht door het recht, zowel in procedurele en institutionele zin (wie kan en mag wat wel en niet doen) en door de vaststelling van fundamentele, individuele, onvervreemdbare rechten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten