vrijheid en recht

Wat is nou erger? Het totalitarisme van Noord-Korea, waar iedere vorm van mens-zijn onmogelijk wordt gemaakt? Het ultra-kapitalisme van China, waar slachtofferschap impliciete kritiek is en dus verboden? De corruptie van Rusland, waar geen eerlijk mens veilig is? De dictatuur van Syrië, waar volwassen burgers als kleine kinderen tot gehoorzaamheid worden gedwongen? De anarchie van Irak, waar alleen de eigen familie, en opsluiting achter dikke muren nog enige veiligheid biedt? Of de staat-loosheid van Mexico, waar criminelen hun macht handhaven met extreem geweld?
Elke keer als ik lees over de ellende in de wereld, ben ik nog het meest geschokt door het gebrek aan waardering dat Nederlanders hebben voor ons eigen regime. Een samenleving waarin afwijkingen van de norm op prijs werden gesteld als nonconformistisch. Een politiek stelsel waarin macht wordt gedeeld en beslissers zich publiekelijk verantwoorden. Een rechtsstaat waar je, ongeacht je achtergrond, een op de wet gebaseerde uitspraak kan krijgen en waar vonnissen daadwerkelijk worden uitgevoerd. We hebben het hier echt goed, we zijn veilig voor machtsmisbruik en corruptie en willekeur, we hebben rechten waar we aanspraak op kunnen maken, we mogen vergaand zelf bepalen hoe we leven, hoe we ons gedragen, en vooral wat we vinden, geloven en uitdragen. Wij worden niet gemarteld als we klagen over drugshandel die alles kapot maakt, wij worden niet vermoord als we de pretenties van onze ‘leiders’ aan de kaak stellen.
Maar de beweging in Nederland die hard schreeuwt tegen zondebokken voor problemen die we helemaal niet hèbben groeit. Nemen moslims ons onze vrijheid af? Neemt Europa ons onze welvaart af? Helemaal niet, integendeel, en toch scheppen PVV en andere hysterici er genoegen in om de noodklok te luiden. Het is dezelfde heksenjacht als in de middeleeuwen. Ook toen werd er niet echt zwarte magie gebruikt om mensen ziek te maken, ook toen sliep er niemand met de duivel. Maar de brandstapels werden wel degelijk aangestoken.

Alan Hollinghurst, The Stranger's Child

Een typisch leesclubboek, want hoewel ik het prettig vond om te lezen, zie ik niet welk punt er met deze Britse ‘Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan’ wordt gemaakt. Ik snap zelfs niet dat het over Daphne zou gaan, zoals de achterflap stelt, anders dan dat zij de verbindende figuur is. Maar als het al ‘over’ iemand gaat is dat Cecil, de dode dandy.
Dat het toch een prettig te lezen boek is, komt door het taalgebruik op niveau (tenminste drie woorden op moeten zoeken omdat ik geen flauw idee had van de betekenis: emb,en nog een paar die ik dan toch weer vergeet) en door de opgeroepen sfeer. Dat laatste werkt als een schilderij van de Haagse school: je kan je inleven, maar het is wel degelijk geromantiseerd en het blijft iets buiten de werkelijkheid.

Van de recensie in the Guardian pik ik The story is a sort of ironic meditation on the evolution of literary memory, dat gaat helpen bij de leesclub. Waar het geheid zal gaan over de eindeloze serie homo’s, terwijl ik toch denk dat dat nou net niet is waar het boek over gaat. Dat iedereen in het boek homo is lijkt me meer een soort toeval, en iets waardoor het gedicht van Cecil een schandalig geheim heeft, maar het krijgt gelukkig niet de centrale aandacht. Gelukkig, omdat die toevalligheid vooral normaliseert, onbelangrijk maakt.

Beneden alle peil

Luisteren naar Wilders is alsof je een berg braaksel moet opeten, dat weten we nou wel. Maar zo’n Stef Blok, die het eerst heeft over de alternatieve ‘stijl’ van Wilders en dan in één adem opmerkt dat “sommigen wel erg happen”. Wat een afgrijselijke gollum! Kan die creep niet publiekelijk in de hoek gezet worden?

Belastingdienst

Het belastingdienstschandaal is veel ernstiger en zou veel meer stof moeten doen opwaaien dan het Diginotarschandaal. De belastingdienst heeft een bijzondere verantwoordelijkheid om zorgvuldig te opereren, een beetje zoals de Kiesraad. De hele staat bestaat bij de gratie van kiezers en belastingbetalers, als je daar niet netjes mee omgaat heb je geen terroristen meer nodig. Het is een hele keten van fouten die de belastingdienst heeft gemaakt, en ik vrees dat ze dat zelf nog niet zo inzien. Het begint met de technische en organisatorische beveiliging van persoonlijke gegevens van belastingplichtigen. Digid is een beetje vergelijkbaar met een ouderwetse grendel op de achterdeur: het is wel een slot maar erg effectief is het niet. Zeker niet als je mensen ook nog eens adviseert om de Digid van de buurman te gebruiken. De volgende fout, een hele ernstige, is het achterwege laten van een rechtmatigheidsbeoordeling. Mensen doen aangifte, of vragen een toeslag aan, en dan controleert de belastingdienst niet heel basaal of die aangifte of aanvraag wel klopt?! Het lijkt me één van de belangrijkste functies van de belastingdienst, om te checken of al die formulieren wel juist zijn ingevuld. Wat ze in wezen hebben gedaan is onze tuinhekken openzetten en niet zijn blijven bewaken of er iemand naar binnen liep. Fout drie is de bejegening van slachtoffers van de identiteitsfraude, die ze zelf wel heel erg makkelijk hebben gemaakt. De primaire reactie van de belastingdienst was niet hulp verlenen aan slachtoffers, of onderzoeken wat er precies mis was gegaan en zo snel mogelijk het lek dichten, maar mensen met een kluitje in het riet sturen. “Zoek het zelf maar uit”, u bent slachtoffer en wij zijn niet dader, dus lost u het probleem ook maar op. Mensen die dachten erop te kunnen vertrouwen dat de overheid zorgvuldig met hun gegevens en met hun geld om zou gaan, worden geconfronteerd met een instantie die zich klantonvriendelijker opstelt dan de Postbank bij pinfraude. En uiteindelijk, de vierde fout, spoort de belastingdienst niet actief slachtoffers van fraude op, die zichzelf nog niet gemeld hebben en die dus waarschijnlijk nog niet eens wéten dat ze slachtoffer zijn. Teveel moeite. Terwijl belastingplichtigen en toeslaggerechtigden toch echt geloven dat de overheid zaakjes goed regelt, en zeker tot in detail exact weet te achterhalen wie nog een paar cent schuldig is aan, of een paar honderd euro tegoed heeft van, de overheid. Als de vordering of de parkeerboete zo keurig in de bus kan vallen, waarom lukt het dan niet om ervoor te zorgen dat de juiste mensen de juiste toeslag ontvangen? De overheid heeft zich niet erg betrouwbaar betoond, nota bene achter het gezicht van één van de organisaties waarvoor een betrouwbare reputatie essentieel is. Als de belastingdienst het al niet kan, waarom zou je dan nog vertrouwen op gemeentes, administratiekantoren, boete-inners, certificaatverleners…? En als de belastingdienst geen belangstelling heeft voor de correctheid van je gegevens, waarom zou je dan nog netjes aangifte doen? Het lijkt mij dat de belastingdienst diep door het stof moet. En iets moet verbeteren aan het besef dat omgang met persoonlijke gegevens van burgers de grootst mogelijke zorgvuldigheid, beveiliging, discretie en integriteit vereist.

Melancholia

Hier de site van de film De puzzel van het leven hangt meer af van de schaalgrootte, dan van de eindigheid. Zo nietig en onbetekenend als een enkel mens is in het oneindige en eeuwige universum. Zo centraal en allebepalend als diezelfde enkele mens is; zonder zijn bewustzijn, zijn waarnemingen, zijn ervaringen ìs er voor hem helemaal geen universum. Bestaat de wereld buiten ons? Is een universum zonder leven, dus zonder goed en kwaad, nog wel een universum? Schitterend, hoe je over zulke wezenlijke, ingewikkelde, abstracte onderwerpen een film kan maken. Een verhaal, terwijl het nou juist niet over dat ene verhaal gaat. Dat vind ik Kunst met een grote K, sublimatie van zieleroerselen. De film leidde tot een avond bespiegelingen over god en liefde en leven. Pas toen ik me vanmorgen de parallel met de Hitchhikers guide to the galaxy realiseerde, de aarde die wordt weggevaagd voor een intergalactische snelweg, kon ik er weer relativerend over giechelen.

burkaverbod

Eén van de mooie eigenschappen van een democratie is, dat de overheid niet boven ons uittorent. De samenleving, het publiek, dat zijn wij met z’n allen bij elkaar en de overheid is ons instrument. De overheid vertaalt wat we allemaal willen in voorschriften en beleid, en zorgt ervoor dat dat ook gehandhaafd wordt. Pas bij de handhaving ontstaat er een hiërarchische verhouding tussen de overheid, als vertegenwoordiger van het hele publiek, tegenover individuele personen of bedrijven. En één van de mooie kanten van de rechtsstaat is, dat democratie niet kan verworden tot een dictatuur van de meerderheid. De meerderheid kan vanalles willen, maar wordt begrensd door individuele grondrechten, algemene principes zoals gelijkheid, proportionaliteit, subsidiariteit enzovoort, en door procedures. Zo ontstaat er een prachtige balans. De overheid is niet de eigenaar van de publieke ruimte. De publieke ruimte is nou juist publiek omdat het geen eigenaar heeft. Iedereen mag zich in de publieke ruimte op elke manier gedragen, op voorwaarde dat dat gedrag dezelfde ruimte aan alle anderen geeft om zich op hun beurt vrij te gedragen. Individuele vrijheid in de publieke ruimte betekent niet dat je anderen schade aan mag doen of in hun bewegingsvrijheid mag beperken. Een overheid die de pretentie heeft om mij voor te schrijven hoe ik eruit moet zien of hoe ik me sociaal moet gedragen in de publieke ruimte, neemt mij een stukje burgerlijke vrijheid af, en legt onrechtmatig beslag op de publieke ruimte. Dat is een overheid die zich iets toeëigent wat van niemand en dus van ons allemaal is. Als ik verplicht word mijn gezicht en haar altijd en overal aan iedereen te laten zien, word ik onderdaan in plaats van vrije burger. Dat is gek, in een democratische rechtsstaat ben ik toch net zo vrij als ieder ander? Zie ook http://www.wereldjournalisten.nl/artikel/2011/09/18/de_symboolpolitiek_van_het_boerkaverbod/

Maakbaar

Door moderne politici en hippe ambtenaren wordt vaak smalend verwezen naar vroeger tijden, toen men nog geloofde in de maakbare samenleving. Inmiddels is maakbaarheid een achterhaald concept en meent iedereen dat het geloof in de maakbare samenleving alleen tot narigheid geleid heeft. Dus moderne politici laten zich niks gelegen liggen aan kennis, maken zich niet druk over doordachte beleidsontwikkeling, stellen geen belang in beleidsevaluaties en verantwoorden zich nauwelijks inhoudelijk. Als je niet gelooft in maaktbaarheid is er immers geen enkele reden om je druk te maken over de effecten van je besluiten. Dan roep je gewoon om het hardst je mening, en wie het allerhardst roept wint. Natuurlijk is de samenleving niet echt ‘maakbaar’, maar je moet er wel in geloven dat overheidsinterventies enige impact hebben, anders zou je het achterwege moeten laten. Er is bovendien een schat aan sociaalwetenschappelijke kennis over relaties tussen interventie en gedrag. Er zijn honderden beleidsevaluaties waaruit te leren valt wat de effecten en neveneffecten zijn van maatregelen van de overheid. Maakbaarheid is niet hetzelfde als het verordonneren van iets wenselijks, en er dan vanuit gaan dat mensen zich op bevel zo gaan gedragen als voorgeschreven. Het is niet de overtuiging dat de overheid alles wat er in de wereld gebeurt in de hand heeft. Het is het moeizame proces van politieke besluitvorming over wat we zouden willen, wetenschappelijke kennis ontwikkelen over hoe het werkt, ambtelijke vormgeving van beleid en politiek-journalistiek-ambtelijke toetsing van de feitelijke doelmatigheid in de echte wereld. Er is veel maakbaar, maar weinig is eenvoudig te maken.

Werkplek

Ik begon mijn werkend bestaan op een fijne zolderkamer bij de WRR, in de prachtige villa aan Plein 1813. Ik wilde er nooit meer weg, stond ’s maandagochtends juichend voor de deur en dat had wel iets te maken met de werkomgeving. Dat schitterende pand is inmiddels vreselijk verwaarloosd, vies en afgebladderd en opgeleukt met plakplaatjes, het doet gewoon pijn aan je ogen. Na een paar jaar in een tuinhuis vlakbij het Vondelpark, kreeg ik een bureau in een grote driepersoonskamer middenin LV8, zodat ik alles en iedereen goed in de gaten kon houden. Ik wilde er nooit meer weg, en dat kwam vooral door de mensen, die ik dankzij m’n centrale werkplek allemaal zag en hoorde. Het gebouw van Aldo van Eyck was toen al te klein voor alle medewerkers, en na de verbouwing willen ze er nog meer onderzoekers per vierkante meter inproppen. Arme rekenkamerado’s. En nu, na wat omzwervingen langs het lelijkste gebouw van Den Haag, sick buildings en dagelijkse hoofdpijnkamers, worden we de nieuwbouw ingejaagd onder het mom van flexibilisering. Opmerkelijk genoeg betekent flexibilisering niet dat het management flexibeler omgaat met de individuele behoeften en mogelijkheden van een paar duizend verschillende medewerkers. Het betekent niet dat je in de gelegenheid gesteld wordt je werkplek en werktijden zodanig te organiseren dat je optimaal kan functioneren, maximaal kan produceren, helemaal blij en gezond bent. Flexibiliseren in overheidsmanagersjargon betekent dat wíj, de medewerkers, ons aan moeten passen aan de wensen van onze bazen. We moeten gewoon een beetje indikken, plaats maken, privé-ruimte en privé-tijd aan de baas geven, meer doen met minder middelen. Dat lijkt goedkoop voor de organisatie, dus voor de belastingbetaler. Maar het zal een kwestie van pennywise-poundfoolish worden. Het informele contact tussen collega’s, de smeerolie van een kennisorganisatie, wordt heel veel minder als je elkaar niet meer live kan vinden. Je gaat toch niet via skype vragen hoe het wiekend was, en of je ook dat interessante artikel gelezen hebt. De tijd die het iedereen kost om zich ’s ochtends op een werkplek te settelen, gaat af van de functionele tijd. Mensen die als varkens in een megastal zich moeten invechten op een passende plek, worden ongelukkig en vaker ziek. Een passende stoel en goeie hoogte van een bureau zit er niet meer in, tenzij je dagelijks aan het klussen gaat met zwengels en schroeven. Medewerkers die vooral studeren en schrijven, kunnen zich moeilijker concentreren. Kenniswerkers die afhankelijk zijn van hun literatuur, moeten inspiratie opdoen achter een scherm, want verschillende boeken waarvan je de kaften en titels langs kan lopen, zijn er niet meer. Hele oerwouden aan papier zullen worden uitgeprint, omdat je nou eenmaal geen complete boeken van een scherm wil lezen als je ogen je lief zijn. Laat ik maar zorgen dat ik aan de andere kant van de wereld zit, als dit heilloze experiment uitgevoerd wordt. Tegen de tijd dat ontdekt is dat medewerkers ongelukkig worden en hele ministeries niet meer functioneren, kom ik wel terug. Misschien kan ik dan een eigen bureautje claimen.

Het superieure westen

Volgens Bolkestein (als dat een intellectueel is ben ik een atleet) is de westerse beschaving superieur. Afgezien van de definitie van ‘westerse beschaving’ (bierbuiken glimmend in de zonnebrandcreme op het strand? televisie? met z’n allen veertig uur per week in betonnen blokken? hi-ha-hondelul?) is het nogal een makkelijke kunst, die superioriteit. Nadat we de Amerikanen hebben uitgeroeid, Afrikanen als slaven verhandeld, Azië leeggeroofd en aardbol en ruimte één grote vuilnisbak gemaakt, is er niet zoveel over van andere beschavingen. Dan is de westerse beschaving vanzelf superieur. De sukkel bedoelt natuurlijk dat het liberalisme superieur is, de politieke theorie/ideologie die in ‘het westen’ is ontwikkeld in Verlichting, Franse revolutie en Nederlandse en Amerikaanse onafhankelijkheid. Eén van de basisgedachten in het liberalisme is nou juist dat mensen gelijk zijn, ongeacht hun ‘cultuur’, afkomst, geloof of overtuiging. De koning is ook een gewoon mens, gelijk aan alle anderen; katholieken, protestanten, logischerwijs ook shi’ieten en soennieten en zelfs ongelovigen zijn politiek gelijk, handarbeiders, kapitalisten en intellectuelen zijn gelijk. Enzovoort. Alleen politieke gelijkheid brengt vrijheid, en alleen de vrijheid om te leven en te denken zoals je zelf verkiest biedt gelijkheid. Daar volgt broederschap uit, een vreedzame samenleving die collectief kan ontwikkelen, groeien, leren, verbeteren. Dàt is superieur, het is superieur aan dictatuur en slavernij, aan klassemaatschappij en totalitarisme. We leven in een superieur regime, waarin zelfs een Bolkestein krantepagina’s lang ruimte krijgt om z’n kromme opvattingen te spuien. Waarin ik vannacht niet opgepakt word omdat ik daar per blog tegenin ga. Waarin we zonder corrupte oorlog hadden moeten omgaan met 9/11.

privacy

Nou moe als ik met korting wil blijven zwemmen, dus een tien-banen-kaart wil, moet ik m'n naam en adres geven. En dat wordt dan allemaal online ergens ingevoerd (en gecontroleerd!). Tot nu toe hadden we gewoon een geplastificeerd papiertje waar iedere keer een gaatje in geknipt werd, heel effectief en volkomen anoniem. Waarom wil het zwembad m'n gegevens? Zijn ze gewoon vreselijk nieuwsgierig?

vluchtelingen

Tijdens de museumnacht werden we blootgesteld aan een ‘experience’ als vluchteling, in het Humanities House aan de Prinsegracht. Een goedbedoelde poging, al was me niet helemaal duidelijk wat het resultaat moest zijn. Erg onder de indruk raakte je in ieder geval niet, het leek eigenlijk vooral op een beetje saaie kermisattractie. Kennelijk bestaat de overtuiging dat modern publiek (sowieso tellen alleen mensen tussen de vijftien en dertig lijkt het) pas aandacht voor een onderwerp heeft als er ‘interactief’ en met audiovisuele middelen gewerkt wordt. En dan blijkt dat interactief toch wel heel erg beperkt te blijven tot rondlopen en hier en daar je naam invullen. Het stoorde me eigenlijk wel, dat het echte drama van vluchten zo enorm onderbelicht werd. De gruwel van geweld en oorlog, je geliefden en je huis en je hele omgeving vernietigd zien worden, angst en verdriet en pijn en onzekerheid, je leven volledig achterlaten. De Kafkaeske ontmenselijking van asielprocedures, waarin mensen hun onschuld moeten aantonen, moeten bewijzen dat ze bedreigd worden en moeten aantonen dat ze zichzelf zijn. Het eindeloze wachten, de uitzichtloosheid en de slechte levensomstandigheden in vluchtelingenkampen en opvangcentra. En dan de discriminatie, cultuurshock, de enorme aanpassingskloof. Een nieuwe taal leren, opnieuw naar school, werkloosheid, sociale ontheemding. Vluchtelingen bezoeken een ander land niet als toerist, met een gidsje in de hand van leukste plekken. Ze komen ergens terecht waar ze niet hadden willen zijn, want ze hadden liefst thuis willen zijn. Mijn sterkste beelden over vluchtelingen, of eigenlijk over illegale migranten, heb ik niet van de ‘experience’ in het humanity house, maar van films. Verschrikkingen die je je eigenlijk niet voor wil stellen, onvoorstelbaar, en toch moet je het weten. Zo'n film confronteert, een wandeling door een geestig bedoeld neparchief maakt alleen maar lacherig. Fastfood nation http://www.imdb.com/video/screenplay/vi3148218649/ Reise der Hoffnung http://de.wikipedia.org/wiki/Reise_der_Hoffnung

Ben Goldacre, Bad Science

Goldacre legt uitvoerig, degelijk, begrijpelijk en goed onderbouwd uit wat er mis is met allerlei kwakzalverclaims en media coverage van medische kennis. De essentie van wetenschap, kennis en evidence wordt uitvoerig toegelicht, en hij fulmineert tegen homeopaten, hysterische redacties en voedingssupplementenindustrie met griezelverhalen over hoe ze hun boodschap steeds weer voor het voetlicht krijgen. Maar het is juist die degelijkheid en uitvoerigheid die verzekert dat geen normaal mens dit hele boek zal lezen, en die echte kennis zo impopulair maken. Dat maakt het niet minder waardevol om nog eens eenvoudig uit te leggen wat random, statistische significantie, placebo-effect en controlegroep werkelijk betekenen. Zeker nu in allerlei andere disciplines naar evidence based medicine wordt verwezen als beste methode, is het de moeite waard om zulke basis schoolkennis nog eens te herhalen. Het meest beangstigend vind ik overigens niet de enorme fouten die op het terrein van ziekte en gezondheid worden gemaakt, maar het risico dat iemand op grond van DNA-bewijs veroordeeld wordt terwijl de onderliggende onderzoeksmethode niet klopt. Juristen en publiek zijn alleen geinteresseerd in de conclusie van een onderzoeker, ze maken zich nauwelijks druk om de vrij hoge waarschijnlijkheid dat de verkeerde persoon aangewezen wordt door het vermenigvuldigen van DNA-moleculen inclusief alle mogelijke (besmettings)fouten. Ook interessant: zelfs voor neurowetenschappers is het moeilijk. Ik herinner me nog wel dat ik tijdens m'n studie vergelijkbare fouten maakte. Statistiek is net als koken, je moet blijven opletten.

gender

interessant onderzoek: http://healthland.time.com/2011/08/30/the-http://www.blogger.com/img/blank.gif