Goed beleid maken

De overheid moet niet alleen beleid maken, de overheid moet verantwoord beleid maken. Beleid maken is al lastig: je moet het doel specificeren, indicatoren voor succes bepalen, maatregelen verzinnen en zorgen dat er voldoende middelen zijn om ze uit te voeren. Onderzoeken of die maatregelen in de praktijk effect kunnen hebben en nagaan of er neveneffecten zijn.

Verantwoord beleid is al helemáál ingewikkeld. Om dat te ontwikkelen, moet je weten welke partijen er allemaal iets met het onderwerp te maken hebben en wat die vinden en willen, en hoe ze zich tot elkaar verhouden en welke effecten verschillende maatregelen op die onderlinge verhoudingen zullen hebben. Je moet rekening houden met de bescherming van burgerrechten en met politiek draagvlak. Je moet verschillende strategieën en maatregelen en hun voor- en nadelen tegen elkaar afwegen terwijl het meestal om appels en peren gaat. Je moet een voortdurende interactie tussen beleid maken en herzien, en uitvoering, en toezicht organiseren en onderhouden. Je moet je aan budgetkaders en tijdspaden houden. Je moet wetenschappelijke inzichten opzoeken en gebruiken bij het formuleren van je strategie. Je moet continu evalueren wat de gevolgen (kunnen) zijn van je keuzes. Je moet je houden aan algemene afspraken over open data, besluitvormingsprocedures, inspraak, advies, grenzen, en aan voorschriften en uitspraken van instanties als de Europese Commissie, rechters, verdragsorganisaties. En natuurlijk moet je je keuzes en activiteiten motiveren en erover rapporteren, zodat de verantwoordelijke politici verantwoording kunnen afleggen en volksvertegenwoordigers, journalisten, auditors en onderzoekers het allemaal kunnen controleren.

Je zou denken dat als het zo verschrikkelijk ingewikkeld is, dat de overheid dus niet zo veel beleid zou afscheiden. En dat er enthousiast gebruik zou worden gemaakt van handreikingen en afwegingskaders en van advies en ondersteuning.

Maar nee, het tegendeel gebeurt. De overheid lijkt steeds meer op een op hol geslagen beleidsmachine, opgezweept om sneller meer output te leveren. De ene na de andere maatregel wordt de wereld in geslingerd. Bewindspersonen en topambtenaren scoren tenslotte niet met niks doen.

Dat gaat ten koste van de zorgvuldigheid, de ouderwetse bureaucratische waarde die tot verantwoord beleid leidt.

Wereldverbeteraar

Pas nu heb ik de documentaire over Aaron Swartz bekeken die de VPRO in november uitzond. Verplichte school-tv naar mijn mening. Het gaat over recht en rechtvaardigheid: sta nooit toe dat machthebbers hun macht gebruiken om steeds meer macht te krijgen, ongecontroleerd, onverantwoord. Over democratie en politiek: blijf alert, mobiliseer en organiseer elkaar en strijd. En over vrijheid en de waarde van het menselijk bestaan: liefde en creativiteit, kennis en kritiek, alsmaar weer nieuw, anders, denken, geloven en werken.

Je wordt somber van zo’n documentaire, omdat je ziet dat het al te laat is, dat we met z’n allen apathisch de meest verschrikkelijke dingen laten gebeuren. En omdat je weet dat er zelden iemand net zo geniaal, technisch slim is als Swartz. Ikzelf al helemaal niet.

Maar met zulke somberheid doe je hem ernstig onrecht. Z’n vriendin vertelt in de documentaire dat hij zich voortdurend afvroeg wat op enig moment het belangrijkste was waar hij zich voor in kon zetten om de wereld beter te maken. En dat is natuurlijk de juiste vraag. Iedereen heeft z’n eigen capaciteiten en mogelijkheden, je hoeft niet perse klimaatverandering racisme de oorlog in Syrië internetcensuur of massaverkrachtingen te beëindigen. Je hoeft niet de aanvoerder van grote massademonstraties te worden en of de ultieme anti-TTIP-website te bouwen.

Als je niet méér kan doen, dan kan je op z’n minst een brief schrijven om een politiek gevangene vrij te pleiten; wat geld te doneren voor iemands warme jas en aan je maten in de kroeg laten weten waar je staat en waarom.

Ik voel me vaak te kort schieten. De mensheid maakt een onrechtvaardige, vervuilde en gevaarlijke wereld. Maar ik besef dat ik kan kiezen om het nog slechter te maken, of juist niet.

Bed bad brood

Dus de VVD vindt het zó belangrijk om mensen te laten creperen dat ze het er voor over hadden om het kabinet op te blazen.

Een overheid van kwaliteit

Ik ben een lastige medewerker: kritisch, normatief, dwars. En ook al compenseer ik m’n lastigheid met positieve energie en flink doorwerken, het is voor grote bureaucratische organisaties en managers die zo goedkoop mogelijk resultaten willen zien behoorlijk irritant om zo’n luis in eigen pels te hebben. Juist daarom gaf me dat altijd vertrouwen in de overheid: als mensen zoals ik goed betaald worden om te zorgen voor het interne tegendenken, als we de ruimte krijgen om de kwaliteit van het werk te verbeteren, dan is er kennelijk waardering voor ambtelijk vakmanschap en verlangen naar zorgvuldigheid, rechtvaardigheid en deskundigheid.

Het blijkt andersom ook te werken. De strategiedirectie van het ministerie waar ik voor werk wordt opgeheven en mijn dwarsdenkende collega’s en ikzelf worden eruit gewerkt. Als we protesteren krijgen we te horen dat we geen meerwaarde leveren. Het is namelijk niet zichtbaar dat wij zorgen voor snellere of goedkopere productie. We scoren niet, we beheersen geen budgetten. Het enige wat we doen is adviseren, verbinden, verrassende inzichten veroorzaken, anderen helpen hun rol optimaal in te vullen.

Ik dacht altijd dat dat kenmerkend was voor een kwaliteitsorganisatie. Individuele medewerkers betekenen niet zoveel, hoe goed ze ook in hun werk zijn en hoe gemotiveerd en energiek ze ook werken. Pas door de organisatie, het samenspel van specialisaties, processen en procedures, de variëteit aan perspectieven en werkwijzen en de diversiteit van ideeën en ervaringen, wordt de som heel veel meer dan de optelsom van de delen.

De Nederlandse overheid is een fantastische kwaliteitsorganisatie. Ik ben er enorm trots op dat ik daar deel van uit mag maken en dat ik er aan bij mag dragen. Maar nu ik aan den lijve ondervind dat sommige topmanagers over lijken gaan om hun ego overeind te halen, dat kortzichtige leidinggevenden alleen nog kijken naar individuele productie in plaats van de functie die een medewerker in het grotere geheel vervult, en dat kennis, inzicht en zorgvuldigheid sowieso als last worden ervaren, nu begin ik me een beetje te schamen.  Plaatsvervangend, dat dan wel.

Verwarring

Wat is het verschil tussen een anti-islambeweging en een antisemitische beweging? Dat ze vinden dat er geen Vreemde Smetten in Das Volk horen?

Nederland rechtsstaat

Hoe sympathiek het boekje van Corstens, De rechtsstaat moet je leren, ook is, het zet natuurlijk geen zoden aan de dijk. Hij legt kenmerken en voorwaarden van de rechtsstaat uit, tenminste voor zover het gaat om kenmerken die iets met de rechtspraak te maken hebben. Dat doet ie ook best leesbaar en interessant. Maar voor wie?

In de krant lees ik weer het zoveelste artikel over discriminatie en uitsluiting van moslims en etnische Marokkanen. Van venijnige, hatelijke opmerkingen over hun kleding, hun zwarte haar of hun baard tot het feit dat hùn meningen niet geuit mogen worden. De rechtsstaat leren? Witte autochtone Nederlanders die een stageverzoek van Jamila afwijzen of een neonazistisch pamflet bij mensen in de bus douwen, die moeten hoognodig rechtsstaat leren. Daar zal Corstens’  boekje helaas totaal niet bij helpen.

Proxywars

Het liefst luister ik naar Hard Talk, onderwijl doortrappend op een cardiomartelapparaat. Maar vandaag trok ik het niet meer, ik werd fysiek misselijk van de Saoedische diplomaat die uitlegde dat ze het Jemenitische volk te hulp schieten. Yeah right, door ze naar kingdom come te bombarderen.

Dat zie ik natuurlijk helemaal verkeerd. Onze goede vrienden in Riad vertegenwoordigen tenslotte de democratische heilstaat in het middenoosten. Bovendien brengen ze met hun koopkracht onze complete wapenindustrie tot grote bloei en de klant is koning tenslotte. In Jemen, met z’n middeleeuwse samenleving, z’n eeuwenoude flatgebouwen en z’n paarse rotsen kan je een fantastische serious game spelen om tactiek en strategie uit te proberen en te zien hoeveel collatoral damage je voor elkaar krijgt.

Ook in Egypte passen we de in de Koude Oorlog beproefde methoden weer succesvol toe. Vriend Sisi, die zo bijzonder respectvol met mensenrechten omgaat, verdient natuurlijk onze hartelijke steun. En wapens. Daar wordt het allemaal stabiel van – je ziet er niets van als duizenden, miljoenen, het geloof in het westerse model van rechtsstaat en democratie verliezen.

Totdat ze ineens in Syrië opduiken. Met onze mitrailleurs in hun handen. Lekker stabiel.

Mr. Bridge

Misschien komt het doordat ik zelf al helemaal geen ervaring heb met huwelijk of ouderschap, maar de algemeen als zielige figuur beschouwde Mr. Bridge van Evan Connell kwam op mij niet zo vreselijk treurig over. Natuurlijk, ik zou hem niet willen zijn. Hij heeft geen passie, geen humor, weinig moraal. De man is vooral heel sensible, verstandig. Dus risicomijdend, conformistisch, supersaai. Maar hij heeft wel inzicht in mensen, ik zou niet weten of hij nou minder begrijpt van z’n vrouwen dan anderen. Hij voorziet reacties en herkent gedragspatronen, daar is niks autistisch aan. Als mensen zich op een voor hem vreemde manier gedragen, reageert hij het liefst met negeren. Hoe uitzonderlijk is dat? Hoeveel mensen hebben oprecht, en vooral zonder oordelen en conclusies, belangstelling voor een ander waarvan we weten dat we ze niet begrijpen?