Politieke cultuur

 "Waar staat dat?" vraagt iemand die geen inhoudelijk argument heeft. Iemand die focust op formele regels en feiten in plaats van de betekenis. We doen het nu met z'n allen: gaat de PVV zich aan de Grondwet houden? Daarmee gedragen we ons als peuters die de wereld proberen te begrijpen door alles letterlijk te nemen.

Toen ik twintig jaar geleden voor het eerst een verkiezingsprogramma van de PVV las zag ik hoe slim en gevaarlijk het was. Waar het Groenlinksprogramma een gortdroge ambtelijke notitie van tachtig pagina's was waar je over elk zinsdeel zou kunnen discussieren, stond er in het pamfletje van de PVV niet één stelling, redenering of voornemen. Het was een aaneenschakeling van insinuaties en frames. Het gaf de haters een gevoel van herkenning maar niets waar je een rationeel debat over kon voeren.

Wat er mis is met extreem-rechts is niet dat ze onmiddellijk de rechtsstaat af willen schaffen of opposanten willen vervolgen - dat komt later pas. Het begint met een derde van het electoraat van het rijkste en gelukkigste land ter wereld dat doodsbang is om de eigen verworvenheden te verliezen en dat niets gunt aan mensen die anders zijn dan zijzelf. Het begint met politici die trots hun gebrek aan fatsoen etaleren en die andere partijleiders consequent uitschelden. Niets is zo ondemocratisch als het onmogelijk maken van debat, door ruzie te zoeken en tegenstanders te intimideren.
Het begint met het verkiezen van een Kamervoorzitter, de functionaris die de omgangsvormen in het parlement moet bewaken, die zich in speeches en op sociale media heeft ontpopt tot een gemene pestkop tegen zwakkeren.

Democratie heeft gemeenschapsgevoel en samenwerking nodig, het algemeen belang boven een eigen belang kunnen plaatsen - het beroemde 'over je schaduw heen stappen'. Democratie heeft hoffelijkheid en respect nodig, is het niet voor de persoon of de mening van de ander dan toch minstens voor diens menselijkheid, functie en inzet. Democratie heeft debat nodig, het naar elkaar luisteren en inhoudelijk ingaan op elkaars punten. Om te kunnen debatteren moet je niet alleen elkaars taal spreken en verstandig willen argumenteren, deelnemers aan het debat moeten het als een serieus spel beschouwen en niet als een oorlog.

Uiteindelijk is het de politieke cultuur die een democratie draagt, niet de Grondwet of het recht. De constitutie is een kwestie van gedrag en het is de vraag of je dat in een regeerakkoord kan vastpinnen.