Nog één keertje andermans column

Vrijheid heeft baten, maar ook kosten

Het spel en de knikkers

Frank Kalshoven, Volkskrant 10 januari 2015

 De wereldwijde reacties op de redactiemoord in Parijs deze week wijzen, naast afschuw van dergelijk geweld, op brede steun voor de vrijheid van meningsuiting. Hartverwarmend. Bij deze steunbetuiging aan het vrije woord zijn ten minste twee kanttekeningen te plaatsen.

 Over de eerste kan ik kort zijn omdat Sheila Sitalsing hierover in de Volkskrant van vrijdag al een uitstekende column schreef. Het zou fijn zijn als dat opkomen voor het vrije woord in onze samenleving wat consequenter was. Sitalsing refereert onder meer aan de arrestatie van de Nederlandse tekenaar Gregorius Nekschot in 2008, en schrijft: 'Er ging niemand naar de Dam om 'Ik ben Nekschot' te scanderen.’

 Vrijheid (van meningsuiting) wordt alleen dan op de proef gesteld als mensen die gebruiken om iets te zeggen (of te tekenen) wat aanstoot geeft. ‘Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen.’ Deze zin (overigens ten onrechte) toegeschreven aan Voltaire, vat dat mooi samen.

 Zo consequent is Nederland niet. Geert Wilders moet zich bij de rechter verantwoorden vanwege zijn (inderdaad ook door mij verafschuwde): ‘Minder, minder minder Marokkanen.’ En wie in Nederland droomt van wonen in een kalifaat, of hardop wil zeggen dat ongelovigen aan het mes geregen moeten worden – idem -, krijgt ook gauw de politie op z’n dak. Zaaien van haat, heet het dan. Of: aanzetten tot geweld. Maar juist als mensen afschuwelijke dingen zeggen, moet je hun recht verdedigen om dat ook te doen.

 Hoezo? Met deze vraag kom ik bij mijn tweede kanttekening. Vrijheid (van meningsuiting) heeft baten, èn kosten.

 De baten van vrijheid zijn enorm. In de eerste plaats voor het individu dat kan denken en spreken naar het hem goeddunkt en zo in vrij verkeer met anderen zijn visie op de wereld kan ontwikkelen. Uit geluksonderzoek weten we: mensen die in ‘vrije landen’ wonen zijn structureel gelukkiger dan mensen die in landen wonen waar politieke vrijheden worden beknot.

 Maar de maatschappelijke baten van vrijheid zijn nog groter. Vrijheid van denken en spreken leidt tot vooruitgang van kennis en wetenschap. Menig grote denker heeft zijn revolutionaire doorbraken moeten bekopen met straf of dood. Voltaire werd verbannen. Galilei had eindeloos gezeur met de katholieke kerk. Socrates koos de gifbeker.

 Vrijheid maakt controle mogelijk op ‘machthebbers’ en leidt zo tot een transparanter en eerlijker samenleving waarin misbruik van macht alleen tijdelijk kan bestaan.

 Vrijheid van meningsuiting draagt via de ontwikkeling van kennis bij tot welvaart en voorspoed.

 Genoeg, over de maatschappelijke baten van vrijheid kun je deze hele zaterdagkrant volschrijven.

 De kanttekening gaat juist over de kosten. Als zoiets waardevols als vrijheid (van meningsuiting) gratis kan worden verkregen: top. Maar dat is niet zo. Ten principale niet, omdat voor ieder mens geldt dat hij in een vrije samenleving dingen te horen en zien krijgt die hij afschuwelijk vindt. Van ‘minder Marokkanen’ tot ‘leve het kalifaat’. Noem het: private afschuwkosten.

 Maar de maatschappelijke kosten zijn ook hier hoger dan de private. Namelijk: geweld. Als mensen niets kunnen schrijven of tekenen waaraan anderen zeer veel aanstoot nemen, zal er geen vrijheid-van-meningsuiting-geweld zijn. Wie de vrijheid omarmt, accepteert het risico op geweld. En natuurlijk moeten de daders hiervoor worden gestraft, op rechtsstatelijke wijze.\

 De ‘prijs van de vrijheid’ is deze eeuw sterk gestegen ten opzicht van het laatste kwart van de vorige. Er is, ook in Nederland, meer meningenmoord. Verdere prijsstijging is allerminst uitgesloten.

Laten we de vrijheid van meningsuiting consequenter verdedigen, juist als we de meningen niet lusten. En laten we zoals deze week vol afschuw en verontwaardiging de straat opgaan bij meningengeweld. Liefst in het besef dat de slachtoffers de prijs betalen voor ons aller vrijheid.

En daar dan weer mijn kanttekeningen bij, hoe ontzettend ik het ook met ‘m eens ben:

Femke Halsema deed precies dat: opkomen voor de vrijheid van walgelijke Wilders om zijn valse meningen te uiten.

Geweld en moord om een mening zijn niet de enige koste van vrijheid. Er worden talloze bestuurders, politici, bloggers, journalisten, satirici ernstig bedreigd. Daardoor missen we niet alleen hun opinies, maar ook hun goed bestuur, politiek debat of journalistieke informatie.

Er is nog een private koste aan vrijheid van meningsuiting: individuen zullen zelfdiscipline en fatsoen moeten betrachten, dat kost kennis, vaardigheid en energie.

D’r zit ook nog een logisch puntje, niet zo belangrijk lijkt me want het is tenslotte een column en de strekking staat als een huis. Maar de opmerking dat grote denkers hun revolutionaire doorbraken met straf moesten bekopen, laat zien dat er dus kennelijk ook wel vooruitgang van denkbeelden kan zijn zonder uitingsvrijheid. Gelukkig maar: expressie kan uiteindelijk net zo min de kop worden ingedrukt als ademen.