Kleine zielen

Afzien op een ANWB-gekeurde camping. Avontuur achter gecertificeerde railingen. De vreselijkste nationale ramp is er doorgaans een waarbij een paar honderd gestrande reizigers de nacht op Utrecht centraal moeten doorbrengen. Heldhaftigheid van “Do ist der Bahnhof”.

Arme, zielige, Tarik Z. Zijn kans op behandeling en anoniem herstel is flink afgenomen dankzij een zelfgenoegzame NOS-redacteur en verslaggevers die bij gebrek aan interessant nieuws de verwarde jongen maximaal bekend maakte bij gansch het land. Want zij waren tenslotte heus heel erg benauwd geweest, waanden zich zelfs even vergelijkbaar met niveau van Franse satirici, dus was de kortstondige bedreiging door een gek ‘heavy nieuws’.

Waarom is het eigenlijk zoveel heavier dan de honderden bedreigingen die dagelijks bij allerlei politici, bestuurders, journalisten, bloggers en anderen binnenkomen?

Reporters

De dader was geen buitenlander. De moord was geen terreurdaad. De gevaarlijke gek geen jihadist. Fijn dat soort debiele journalistiek, lekker informatief.

Secularisme

Integratie van verschillende groepen en culturen heeft gevolgen voor al die verschillende culturen. In theorie heb ik dat altijd wel begrepen, maar ik stond er niet zo heel erg bij stil wat integratie van de bestaande liberaal-democratische traditie met allerlei binnenkomende culturen nou werkelijk zou moeten betekenen. Ik hang de universaliteit van de rechten van de mens aan, ben hevig overtuigd van de waarden van de liberale rechtsstaat en meen zeer dat vrijheid en gelijkheid impliceren dat iedereen zich buiten z’n privedomein moet voegen naar de wet.

En laat ik als ouwerwetse autochtoon ook al gewoon van m’n geloof gevallen te zijn toen ik begon te puberen – ik was al niet erg kerks opgevoed. Voor allerlei exotische religies had ik nog wel een soort afstandelijke belangstelling. Christelijke stromingen zeiden me eigenlijk helemaal niks, afgezien van de vertrouwde rituelen bij doop en begrafenis.

Ik heb me wel altijd lichtelijk geërgerd aan de achteloosheid waarmee we het normaal vinden om godsdiensten en gelovigen als ‘achterlijk’ te beschouwen. De superioriteit waarmee de goegemeente ‘rationaliteit’ plaatst tegenover geloof. Een Icke die in één adem zegt dat hij niet claimt de waarheid in pacht te hebben, om te vervolgen met de verzekering dat gelovigen ‘fout’ zitten. Tieners die nog nooit van hun leven een serieus boek hebben gelezen, maar zich wel mijlenver verheven voelen boven biddende mensen. Of zelfvoldane betweters die opmerken dat religies de oorzaak van oorlog en onrecht zijn, en dan weer overgaan tot hun fijne zwelgen in de overtuiging dat zijzelf wel ‘goed’ zijn. Of niet eens, want goed zijn heeft een beetje een moralistisch, bijna religieus, tintje dus dat zeggen we niet meer. Wie pleit voor morele waardigheid of deugdzaamheid wordt uitgelachen.

Ik ben niet blind voor alle onheil dat door gelovigen is aangericht, of voor alle onrecht dat wordt goedgepraat in naam van god. Maar zolang seculiere westerlingen geen respect opbrengen voor mensen die andere antwoorden zoeken dan zijzelf, acht ik de kans klein dat de hele wereld zich spontaan tot het liberalisme zal bekeren.

Nog één keertje andermans column

Vrijheid heeft baten, maar ook kosten

Het spel en de knikkers

Frank Kalshoven, Volkskrant 10 januari 2015

 De wereldwijde reacties op de redactiemoord in Parijs deze week wijzen, naast afschuw van dergelijk geweld, op brede steun voor de vrijheid van meningsuiting. Hartverwarmend. Bij deze steunbetuiging aan het vrije woord zijn ten minste twee kanttekeningen te plaatsen.

 Over de eerste kan ik kort zijn omdat Sheila Sitalsing hierover in de Volkskrant van vrijdag al een uitstekende column schreef. Het zou fijn zijn als dat opkomen voor het vrije woord in onze samenleving wat consequenter was. Sitalsing refereert onder meer aan de arrestatie van de Nederlandse tekenaar Gregorius Nekschot in 2008, en schrijft: 'Er ging niemand naar de Dam om 'Ik ben Nekschot' te scanderen.’

 Vrijheid (van meningsuiting) wordt alleen dan op de proef gesteld als mensen die gebruiken om iets te zeggen (of te tekenen) wat aanstoot geeft. ‘Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen.’ Deze zin (overigens ten onrechte) toegeschreven aan Voltaire, vat dat mooi samen.

 Zo consequent is Nederland niet. Geert Wilders moet zich bij de rechter verantwoorden vanwege zijn (inderdaad ook door mij verafschuwde): ‘Minder, minder minder Marokkanen.’ En wie in Nederland droomt van wonen in een kalifaat, of hardop wil zeggen dat ongelovigen aan het mes geregen moeten worden – idem -, krijgt ook gauw de politie op z’n dak. Zaaien van haat, heet het dan. Of: aanzetten tot geweld. Maar juist als mensen afschuwelijke dingen zeggen, moet je hun recht verdedigen om dat ook te doen.

 Hoezo? Met deze vraag kom ik bij mijn tweede kanttekening. Vrijheid (van meningsuiting) heeft baten, èn kosten.

 De baten van vrijheid zijn enorm. In de eerste plaats voor het individu dat kan denken en spreken naar het hem goeddunkt en zo in vrij verkeer met anderen zijn visie op de wereld kan ontwikkelen. Uit geluksonderzoek weten we: mensen die in ‘vrije landen’ wonen zijn structureel gelukkiger dan mensen die in landen wonen waar politieke vrijheden worden beknot.

 Maar de maatschappelijke baten van vrijheid zijn nog groter. Vrijheid van denken en spreken leidt tot vooruitgang van kennis en wetenschap. Menig grote denker heeft zijn revolutionaire doorbraken moeten bekopen met straf of dood. Voltaire werd verbannen. Galilei had eindeloos gezeur met de katholieke kerk. Socrates koos de gifbeker.

 Vrijheid maakt controle mogelijk op ‘machthebbers’ en leidt zo tot een transparanter en eerlijker samenleving waarin misbruik van macht alleen tijdelijk kan bestaan.

 Vrijheid van meningsuiting draagt via de ontwikkeling van kennis bij tot welvaart en voorspoed.

 Genoeg, over de maatschappelijke baten van vrijheid kun je deze hele zaterdagkrant volschrijven.

 De kanttekening gaat juist over de kosten. Als zoiets waardevols als vrijheid (van meningsuiting) gratis kan worden verkregen: top. Maar dat is niet zo. Ten principale niet, omdat voor ieder mens geldt dat hij in een vrije samenleving dingen te horen en zien krijgt die hij afschuwelijk vindt. Van ‘minder Marokkanen’ tot ‘leve het kalifaat’. Noem het: private afschuwkosten.

 Maar de maatschappelijke kosten zijn ook hier hoger dan de private. Namelijk: geweld. Als mensen niets kunnen schrijven of tekenen waaraan anderen zeer veel aanstoot nemen, zal er geen vrijheid-van-meningsuiting-geweld zijn. Wie de vrijheid omarmt, accepteert het risico op geweld. En natuurlijk moeten de daders hiervoor worden gestraft, op rechtsstatelijke wijze.\

 De ‘prijs van de vrijheid’ is deze eeuw sterk gestegen ten opzicht van het laatste kwart van de vorige. Er is, ook in Nederland, meer meningenmoord. Verdere prijsstijging is allerminst uitgesloten.

Laten we de vrijheid van meningsuiting consequenter verdedigen, juist als we de meningen niet lusten. En laten we zoals deze week vol afschuw en verontwaardiging de straat opgaan bij meningengeweld. Liefst in het besef dat de slachtoffers de prijs betalen voor ons aller vrijheid.

En daar dan weer mijn kanttekeningen bij, hoe ontzettend ik het ook met ‘m eens ben:

Femke Halsema deed precies dat: opkomen voor de vrijheid van walgelijke Wilders om zijn valse meningen te uiten.

Geweld en moord om een mening zijn niet de enige koste van vrijheid. Er worden talloze bestuurders, politici, bloggers, journalisten, satirici ernstig bedreigd. Daardoor missen we niet alleen hun opinies, maar ook hun goed bestuur, politiek debat of journalistieke informatie.

Er is nog een private koste aan vrijheid van meningsuiting: individuen zullen zelfdiscipline en fatsoen moeten betrachten, dat kost kennis, vaardigheid en energie.

D’r zit ook nog een logisch puntje, niet zo belangrijk lijkt me want het is tenslotte een column en de strekking staat als een huis. Maar de opmerking dat grote denkers hun revolutionaire doorbraken met straf moesten bekopen, laat zien dat er dus kennelijk ook wel vooruitgang van denkbeelden kan zijn zonder uitingsvrijheid. Gelukkig maar: expressie kan uiteindelijk net zo min de kop worden ingedrukt als ademen.

Hoofden vol boter

Bestrijd terreur: gebruik minder olie.

Walgelijk

Wilders doet een subtiel Godwinnetje, met z’n “wir haben es nicht gewusst”. Wat een gotspe! In één moeite door beledigt hij zowel de slachtoffers van de Holocaust als slachtoffers van terroristen. Zijn demagogische techniek zou Goebbels waardig zijn.

Mening

De lol van uitingsvrijheid, meningsvrijheid, persvrijheid en het recht op informatiegaring is dat het voorwaarden zijn voor vrije meningsvorming. En dat is weer een voorwaarde voor maatschappelijk debat, politieke controle en openbare verantwoording. En die hebben we weer nodig voor goeie beslissingen, voor draagvlak, voor integere uitvoering en eerlijke rechtspleging.

Maar daar is ook voor nodig dat individuen kritisch zijn, kennis hebben en hun verstand gebruiken, en zich open stellen voor nieuwe inzichten en opvattingen. Dat is nog niet zo eenvoudig, want je hebt ook je principes en je grondhouding en misschien wel wat idealen die je niet één twee drie over de schutting gooit.

Ik merk dat ik de laatste dagen aan het schuiven ben, niet eens door de aanslagen of de demonstraties, maar door de berichtgeving in kranten. De drie kranten die ik lees staan helemaal vol met columns, analyses, achtergrondartikelen en verslagen over jihadisme, aanslagen, moslims in Europa enzovoort. Ik lees er een groot deel van, en ik ervaar bijna fysiek hoe m’n perspectief verandert.

Ik was altijd lichtelijk positief gepredisponeerd tegenover moslims en Arabieren. Een beetje uit compensatie voor al het racisme en de PVV’s van deze wereld, daar wil ik natuurlijk vooral niet bij horen. Meer nog uit ergernis over de domme religiebashing die de norm geworden is. Mensen verzetten zich niet tegen godsdienst omdat ze zich in hun Verlichtingsidealen onderdrukt voelen door kerk, synagoge of moskee, maar omdat ze met de kudde meehollen en elkaar voortdurend bevestigen in de overtuiging dat religie achterlijk is. Ook bij de modieuzen en de neoliberalen wil ik niet horen.

Nog steeds kan ik goed begrijpen dat Europese moslims en Arabische Europeanen veel last hebben van stigmatisering en discriminatie. Ik kan me voorstellen dat sommigen daar hevig anti-westers van worden, of cynisch over de democratische rechtsstaat die kennelijk niet voor hen geldt.

Nog steeds vind ik dat er oorlogsmisdaden zijn gepleegd tegen Palestijnen. Ik voel mee met mensen die de taferelen uit Gaza, Syrië, Irak, Guantanamo Bay ondraaglijk vinden en die een grote drang hebben om actie te ondernemen, slachtoffers te beschermen.

En nog steeds vind ik dat ook politici en predikers met kwaadaardige of perfide denkbeelden het recht hebben hun bizarre meningen te koesteren en zelfs uit te dragen. Iedereen mag een ander proberen te overtuigen van zijn gelijk, zelfs als hij vrijwel alleen staat.

Maar m’n tolerantie voor moslims die zich aan de voeten van een haatimam werpen neemt wel met grote sprongen af. Vrome kwezels die niet de moeite nemen om zich zelf te verdiepen in de rijke islamitische literatuur, die niet willen horen wat verstandige leraren en predikanten te zeggen hebben. Luie donders die menen dat ze via internet evenveel kennis opdoen als door tekst te lezen, toneel te horen, kunst te bekijken – en die niet beseffen dat het passief consumeren van beeld en geluid iets heel anders is dan actieve verwerking en gedachtenvorming.

Nou heb ik ook niet zo veel op met atheisten, agnosten, protestanten, katholieken, orthodoxe joden, gewelddadige buddhisten of fascistoide hindoes die zich graag door een Grote Leider en hun rechtstreekse verbinding met de Allerhoogste laten mennen omwille van exclusieve aanspraken op Waarheid en Recht. Ik heb de ziekte aan fundamentalisten, ondanks m’n pogingen andermans geloof en gebruiken te respecteren. Maar dankzij de vrije pers ben ik nou toch weer een lichte bias in m’n eigen denken op het spoor gekomen, en ik vrees dat die hersteld is in het nadeel van moslims. Ik kan er geen respect meer voor opbrengen.

Demonstratie van vreedzaamheid

Dat was vrijheid, gelijkheid en broederschap in leven, gisteren. De basis van ons geluk. Voorwaarden voor creativiteit, voor humor en voor ieders recht zich te uiten, ook als het om gemene of beledigende of smakeloze uitingen gaat. Misschien zelfs leugens en kwaadaardige oproepen tot geweld, laster en pesterij, ik ben er nog niet uit. In ieder geval was ik enorm dankbaar voor de geruststelling die miljoenen demonstranten gaven: dit is hoe we willen samenleven. Morgen storten we ons weer op onze politieke en sociale en menselijke tegenstellingen, op onze belangen en overtuigingen, op onze smaakverschillen en wederzijds uitsluitende levensstijlen. Maar vandaag laten we met overtuiging weten dat we dat willen doen op de fundamenten van mensenrechten, rechtsstaat en democratie.

Ik voel me overigens zeer verwant met studiegenoot Cas Mudde, die zorgvuldig ontleedt hoe gewelddadig moslimextremisme te maken zou kunnen hebben met het gevoel van vernedering en discriminatie van Europese moslims.

En een fijne oproep van ene Omid Safi tot waardige rouw en reactie, zonder meteen te oordelen, vond ik hier.

Met als toetje nog een serie cartoons.

Executie

Verslaggevers hebben het over het ‘executeren’ van gijzelaars – als ze zich niet vergissen en gijzelnemer en gijzelaar door elkaar halen. Executie veronderstelt een vonnis dat wordt uitgevoerd. Een vonnis, een oordeel, veroordeling, veronderstelt kennis en afweging. Kennis van recht, van de feiten, van motieven; afweging van waarden en belangen.

Terroristen die mensen vermoorden voeren geen executie uit. Ze missen geweten, beoordelingsvermogen.

En ook moord door de staat, op mensen die misschien wel verdacht worden van terrorisme maar die zonder enig proces, laat staan een eerlijk proces, vermoord worden met drones of na martelingen, is geen executie.

Door hun taalgebruik legitimeren media wat niet goed te praten valt.

Column Arnon Grunberg

Ik neem normaal gesproken niet integraal iemand anders z'n tekst over, maar Grunberg had vanmorgen zo'n perfecte column in de Volkskrant dat ik 'm toch graag overneem:

"De overwinning van Bin Laden en de zijnen na 9/11 was de te forse reactie van Amerika: het martelen, het beperken van burgerlijke vrijheden, militair avonturisme in Afghanistan en Irak.
Na de aanslag op Charlie Hebdo moet niet vergeten worden dat het jihadisme en extreem-rechts elkaars bondgenoten zijn en uiteindelijk hetzelfde doel nastreven: de ontmanteling van open, liberale samenlevingen waarin diverse bevolkingsgroepen elkaar verdragen.
Terrorisme, hoe gruwelijk ook voor slachtoffers en nabestaanden, is geen bedreiging voor het Westen. Terrorisme is hooguit de doodsstrijd van bewegingen die hun aanhangers niets te bieden hebben. Lang nadat zij zijn verdwenen zullen de tekeningen van Georges Wolinski nog worden bekeken. Hij had gezegd: 'Ik wil gecremeerd worden. Tegen mijn vrouw zei ik: gooi jij mijn as maar in de wc, zo zal ik je kont elke dag zien.'
Satire zal elk totalitarisme overleven.
Want een profeet die geen satire verdraagt is geen profeet."

Ik wou dat ik kon tekenen