Rutger Claassen, Het huis van de vrijheid; een politieke filosofie van vandaag

Een boek van een onderwijzer, misschien iets te uitvoerig en uitleggerig maar wel een mooie poging om een bijdetijds politiek-filosofisch werk te schrijven dat toegankelijk is voor mensen die niet gewend zijn aan politieke theorieën. Redeneringen zijn te volgen, voorbeelden zijn (nu) herkenbaar, en ja ik denk er vrijwel volledig net zo over. Ook al zou ik met mijn ambtelijke logica nooit zo overtuigingen, politieke keuzes en beleidsmaatregelen gewoon op één hoop gooien. Maar dat is een detail, in dit boek wordt een leesbare poging gedaan om een basis voor het maken van politieke keuzes te bieden.
Toch denk ik dat het boek niemand zal overtuigen die er niet al bij voorhand op dezelfde manier over denkt. Die manier is: uitgaan van de centrale, fundamentele, waarde van individuele autonomie, en vervolgens per thema bespreken hoe autonomie bevorderd of belemmerd kan worden, om uiteindelijk te concluderen welke richting beleid, politieke keuzen of staatsinrichting zouden moeten nemen. En dat alles vanuit een eerste stap, waarbij vrijheid nadrukkelijk vertaald wordt als autonomie, zodat het niet langer een negatieve vrijheid is maar een empowerment.
Ik vermoed dat dat de stap is waarbij de niet-medestanders afhaken. De keuze voor negatieve of positieve vrijheid is volgens mij een geloofsartikel, een waarde die eerder uit emotie, cultuur en herkenning voortkomt dan dat het beredeneerd is. Misschien komt het zelfs voort uit het biologische gegeven dat we sociale dieren zijn, en daardoor anderen niet aan een ongelukkig lot over willen laten.
Het lukt niet om het onderscheid scherp en eenvoudig neer te zetten, tussen positieve vrijheid, autonomie bevorderen, emanciperen enerzijds en waarden, een visie op ‘het goede leven’, opleggen anderzijds. Terwijl dat nou juist zo nodig is om gelovers in negatieve vrijheid over te halen naar het positieve vrijheidskamp. Hun instinct zegt ze immers dat empowerment binnen de kortste keren in betutteling en staatsopvoeding omslaan, in een democratische dictatuur van de meerderheid.
Hoe dan ook, ik ben blij met dit boek. Het is de meest nabije worsteling met liberalisme die ik ooit heb herkend. Het ondersteunt m’n keuze voor sociaal liberalisme, maar voor een partijprogramma voor Groenlinks is het toch te dik.