Susan Neiman, Morele helderheid

Erudiete verhandeling over moraliteit. ‘Links’ wordt duidelijkheid over goed en kwaad beloofd, en daartoe worden de Bijbel en de Odyssee uitvoerig aangehaald. Wat ik niet helemaal begrijp is waarom moraliteit een probleem van links zou zijn, al laat Neiman wel duidelijk zien dat ‘linksen’ bang zijn om te oordelen. Ze laat ook zien hoe kitscherig de morele zekerheden van rechts zijn. Eigenlijk vind ik dat het sterkste punt uit het boek: dat moraliteit onzekerheid betekent. Dat moreel oordelen niet makkelijk is, dat er geen richtlijnen voor te geven zijn en dat ieder mens opnieuw verantwoordelijk is voor het maken van keuzen. Dàt is nou net die vrijheid die we als mens hebben. Vrijheid is bepaald niet eenvoudig.
Jammer dat Neiman uiteindelijk toch weinig helderheid biedt, naar mijn smaak. Niet omdat morele oordelen ambigu en ingewikkeld en specifiek zijn, maar omdat het hoofdstukken lang niet helemaal duidelijk is welk punt ze wil maken. Ze deelt een hele hoop kennis en inzichten, maar dat gaat op een nogal chaotische manier. Commentaren op de gedachten van filosofen lopen door de behandeling van die filosofen heen, en daar levert Neiman dan weer commentaar op. Of op de filosoof? Kernbegrippen als de categorische imperatief en de veil of ignorance legt ze nauwelijks uit. De gevolgtrekkingen die er te maken zijn na de experimenten van Milgram en Zimbardo worden alleen vluchtig behandeld (mensen zijn vrij en verantwoordelijk voor hun keuzen, maar de omgeving kan een bepaalde keuze wel veel aantrekkelijker of makkelijker maken. Wat betekent dat voor de verhouding tussen individuele verantwoordelijkheid en determinisme?).
Heel mooi is dat Neiman laat zien dat moraal van de mens komt, dat god van de mens komt, dat de mens de maat der dingen is. Ze stelt het alleen niet zo scherp. Maar als je haar boek leest kan je niet anders dan vaststellen dat we de wereld, goed en kwaad, verleden en toekomst, alleen door mensenogen kunnen zien en begrijpen. En dat het juist zo menselijk is om er niet veel van te begrijpen.