Lewis, It can't happen here

It can't happen here was in 1935 een soort sf-roman en als zodanig is het niet erg gelukt. Veel te absurd, te onwaarschijnlijk, en ook zo hypergeweldadig dat het pervers wordt.
Tot je je realiseert dat het allemaal gewoon dagelijkse realiteit was, en is. Concentratiekampen, rechte- en wetteloosheid, totalitaire en totale vernietiging van alles wat de mensheid goed maakt. Nederlanders, Britten, Sovjets, nazis, Amerikanen en anderen hadden zich in '35 al ruimschoots bediend van de middelen en methoden die Lewis beschrijft, om elke vorm van kritiek en oppositie te onderdrukken en om de economie te baseren op roof en slavernij. Absurd maar heel erg realistisch.

De kracht van het boek zit 'm wat mij betreft in het ongeloof van de redelijke middenklasse, de verantwoordelijke burgers. Mensen zoals ikzelf, die zich niet echt voor kunnen stellen dat hun vrijheid en hun rechten hen ontnomen zullen worden. Dat ze naar de pijpen van idioten en hufters moeten dansen. Als de spreekwoordelijke kikkers die zich langzaam gaar laten koken wachten ze veel te lang voor ze in verzet komen. Bovendien heeft niemand enig idee hoe je effectief verzet organiseert en of het de moeite, de pijn en de risico's, waard zal zijn.
Pas als de willekeur zulke vormen aanneemt dat bijna iedereen vroeger of later slachtoffer wordt van het regime, en als het veel te laat is, komen mensen in actie. Maar het vertrouwen, de samenleving, is dan al lang kapot.

Het griezeligst van dit boek is niet de analyse van het verglijden van een democratie tot een dictatuur. Het is de herkenning van Berlusconi, Trump en Erdogan, van onze hedendaagse would be dictators. Ik las nog niet eerder zo'n geniale beschrijving van de manier waarop vloeken, schelden en liegen, wansmaak en kitsch, racisme en seksisme en algeheel extreem hufterig gedrag iemand tot held van het volk kan verheffen. Met daarnaast de nonchalance waarmee elke persoon wiens gezicht de leider niet aanstaat, onder het mom van 'steun aan terroristen' de nacht und nebel in wordt geworpen zodat hun baantjes aan vrienden kunnen worden vergeven.
Een paar citaten:

"[he] could nog explain his power of bewitching large audiences. The Senator was vulgar, almost illiterate, a public liar easily detected, and in his "ideas" almost idiotic, while his celebrated piety was that of a traveling salesman for church furniture, and his yet more celebrated humor the sly cynicism of a country store."

"The conspicuous fault of the Jeffersonian Party, like the personal fault of Senator Trowbridge, was that it represented integrity and reason, in a year when the electorate hungered for frisky emotions, for the peppery sensations associated, usually, not with monetary systems and taxation rates but with baptism by immersion in the creek, young love under the elms, straight whisky, angelic orchestras heard soaring down from the full moon, fear of death when an automobile teeters above a canyon, thirst in a desert and quenching it with spring water - all the primitive sensations which they thought they found in the screaming of Buzz Windrip."

"[he] discovered that a modern state can, by the triple process of controlling every item in the press, breaking up at the start any association which might become dangerous, and keeping all the machine guns, artillery, armored automobiles, and aeroplanes in the hands of government, dominate the complex contemporary population better than had ever been done."

After-kerst-blues

Overal langs en op de weg liggen kerstbomen, met standkruis en plastic kapje en al. Na gezellige winteravonden waarin families geproost hebben op de verlosser, laten ze zich door de gemeente van hun kerstafval verlossen. Mik de rotzooi maar op straat, laat iemand anders zich er druk om maken.

Vaak krijgt het individualisme de schuld van teloorgang van gemeenschapszin, solidariteit, democratie. Als ik naar dat kerstafval kijk denk ik dat het eerder een kwestie van consumentisme en egoisme is. Ik de lusten, de anonieme samenleving de lasten.
De commercie heeft ons wijsgemaakt dat we ons hoogstindividueel ontplooien door te consumeren. Het neoliberalisme heeft er nog een schepje bovenop gedaan door mensen puur als materialistische calculerende kapitalisten aan te spreken en door eenvoudige verbanden te suggereren tussen betalen en rechten.
Maar individualisme gaat over het zelf maken van eigen keuzes en autonomie. Het staat tegenover de massa, de sociale druk op individuen om zich aan de groep te conformeren, tegenover het communitarisme. Dankzij individualisme mag iedereen een eigen identiteit ontwikkelen zodat er een pluriforme samenleving ontstaat. Individuele identiteit ontwikkel je in relatie tot anderen en tot de samenleving als geheel. Individualisme plaatst mensen niet automatisch in een aangewezen rol. Ieder individu moet ontdekken waarvoor zij zichzelf verantwoordelijk acht - individualisme gaat over burgerschap. Als mensen niet individueel autonoom en dus verantwoordelijk worden, kunnen ze nooit volwaardige burgers zijn.
Als we ons door advertenties en reclame wijs laten maken dat we alleen gelukkig kunnen worden met bezit en genot, verliezen we onze individualiteit, daarmee een volwassen keuze voor de samenleving waarin wij willen leven, en dat is uiteindelijk de teloorgang van democratie.

In elkaar stortende gebouwen

Als er doden vallen door een terroristische aanslag zijn er stille tochten, toespraken en monumenten. Bij een grote aanslag worden elk jaar de namen van de slachtoffers voorgedragen en wordt er een minuut stilte betracht. Gelukkig maar, we laten blijken dat zo’n aanslag de hele samenleving raakt en we erkennen het verdriet van nabestaanden.

Maar als er net zoveel doden vallen bij een gasontploffing of een felle brand, gevolgen van onverantwoord, goedkoop, cynisch beheer van gebouwen waar echte mensen in wonen, door een vastgoedeigenaar die alle bouwvoorschriften overtreedt omdat zijn winsten veel belangrijker zijn dan de levens van zijn huurders, blijft het meestal bij een schande-kop in de krant en een onderzoeksrapport waarin de inspectiediensten slecht werk wordt verweten.

Ik zie niet zo heel erg veel verschil tussen de slachtoffers. Ze zijn in een ontploffing gestorven, een ontploffing die niet zou zijn gebeurd als er geen kwade opzet in het spel zou zijn geweest. Het enige verschil is dat de terrorist expres zoveel mogelijk doden wil, terwijl de vastgoedeigenaar geen doden wil. Natuurlijk is de intentie van belang. Maar de gevolgen: doden en afbraak van vertrouwen in overheid en medemens, zijn hetzelfde.

Paul Auster, 4321

Best een beetje boeiend, leuk concept, mooi om individuele verhalen in de Amerikaanse jaren '60 te lezen, dus het was niet heel erg om de 1070 pagina's te lezen, maar na bladzijde vijfhonderd of zo voelde het toch als huiswerk. Te lang en te verwarrend en uiteindelijk vond ik het niet interessant meer welke Archie nou met wie seks had en wanneer. Teleurstellend dat het uiteindelijk alleen maar ging over de vraag of Ferguson nou schrijver werd in New York of in Parijs, of hij nou naar Princeton of Columbia ging, terwijl echte spannende vragen als hoe ga je om met het zwaard van Damocles van de dienstplicht of wat doet een verstoorde vader-zoonrelatie met iemand of welke impact hebben rassenrellen op een progressieve puber, nauwelijks zo zorgvuldig en uitvoerig worden uitgewerkt als de verliefdheid op Amy of die op Celia. Een homoseksuele Archie was gewoon ongeloofwaardig.

Toch zijn er prachtige momenten in het boek. "No, not at all, Amy said. Pangloss is an idiot optimist, and I'm an intelligent pessimist, meaning a pessimist who has occasional flashes of optimism. Nearly everything happens for the worst, but not always, you see, nothing is ever always, but I'm always expecting the worst, and when the worst doesn't happen, I get so excited I begin to sound like an optimist."

"and while all people were bound together by the common space they shared, their journeys through time were all different, which meant that each person lived in a slightly different world from everyone else."

"he couldn't help feeling a little worried, and what did it mean to be himself anyway, he wondered, he had several selves inside him, even many selves, a strong self and a weak self, a thoughtful self and an impulsive self, a generous self and a selfish self, so many different selves that in the end he was as large as everyone or as small as no one, and if that was true for him, then it had to be true for everyone else as well, meaning that everyone was everyone and no one at the same time"

Anti-immigratiebeleid

Volgens Bolkestein (Immigratie afremmen kan maar op een manier) moeten alle ontwikkelingsinspanningen gericht worden op geboortebeperking. Hij merkt er enigszins cynisch nog bij op dat het het leven van moeders zeer zal verbeteren als ze minder kinderen krijgen.

Dat is cynisch, omdat het krijgen van minder kinderen, toegang tot voorbehoedmiddelen en controle over het eigen lichaam, en verbetering van levensomstandigheden van moeders vooral gevolgen zullen zijn van economische en politieke kansen. Het rijke Europa kan zich niet van de verantwoordelijkheid afmaken om welvaart te delen, met het uitdelen van de pil aan vrouwen die verder geen steun krijgen bij hun emancipatie.

Andersom, als we economische ontwikkeling in emigratielanden mogelijk maken door onze markten niet meer tegen hun goedkopere producten te beschermen en door geen onrealistische leningen aan corrupte regimes te verschaffen, en als we politieke ontwikkeling ondersteunen door rechtsstatelijke instituties te helpen opbouwen en stoppen met het leveren van wapens aan dictators, zullen niet alleen de zonen van die moeders thuis kunnen blijven, de moeders zelf krijgen dan gelegenheid om zich te organiseren, om onderwijs en zorg te eisen en om financieel onafhankelijk van echtgenoten en zonen te worden.

Dus ja, er is een verband tussen bevolkingsgroei, vruchtbaarheid en immigratiedruk, maar het verband is niet zo simpel als Bolkestein doet voorkomen.

Jihad

Het komt wel eens voor dat plofkipetende vleeseters mij de maat nemen over mijn vegetarische eetgewoonten. Ze vinden het raar dat ik kaas eet, overdreven dat ik geen vis eet, hypocriet dat ik alcohol drink. Ik ga er niet op in – wat ik wel en niet eet en waarom, is mijn zaak.

Dat doet me sterk denken aan atheïsten die moslims de maat nemen. Een gelovige mag niet aan zijn geloof refereren, mag niet de taal van zijn religie gebruiken, want volgens de atheïsten gelooft hij verkeerd.

Mensen die zich in geen enkele religie verdiept hebben, die niets weten van de theologie of sociologie van verschillende godsdiensten, wiens volledige kennis over islam gebaseerd is op de frames van islamhaters, nemen gelovigen de maat. Voor godsdiensthaters en voor godsdienstextremisten bestaat maar één uitleg over wat het betekent om gelovig te zijn, terwijl beide soorten mensen gelovigen sowieso als achterlijke sprookjesvertellers wegzetten.

In Nederland, het meest seculiere land ter wereld, gebruiken we ‘judeo-christelijke’, dus etnische, wortels als stok om moslims mee te slaan. Niet liberalisme en gewetensvrijheid, niet de Verlichtingsidealen en niet de constitutie vormen het referentiekader van mensen die nauwelijks de leer van Mohamed of Jezus kunnen bevatten, maar etniciteit.

Als we Nederlandse populisten de maat zouden nemen, zouden ze dan blijk geven van een grondig begrip en oprechte overtuiging van het liberalisme? Zouden ze hun grote voorgangers kunnen volgen, kunnen leven naar hun eigen leer?

Ik geloof er niks van.

Inburgering

Er worden mij allerlei eigenschappen toegeschreven op grond van wat ik doe: ik zou een gezondheidsfreak zijn omdat ik vegetarisch eet (terwijl ik gewoon om sentimentele redenen niet op lijken wil kauwen), ik zou avontuurlijk zijn omdat ik graag vlieg (terwijl ik juist een angsthaas ben waardoor ik elke keer op grote terreinen land), en ik zou menslievend zijn omdat ik een Syrische jongen met z'n huiswerk help.
Nou zit er wel een beetje hulpverlening in, maar dat is niet de reden dat ik een paar uurtjes per week woordjes oefen. Het is puur eigenbelang, algemeen belang. Ik wil graag de Nederlandse maatschappij houden zoals het was toen ik er nog echt trots op was: tolerant, open, veelzijdig, vrij. Ik zie duizenden migranten binnen komen die geen idee hebben van de werkelijke betekenis van gelijkheid - respect voor iedereen die niet tot jouw eigen groep hoort: vrouwen, homo's, bejaarden, gehandicapten, allochtonen, gelovigen, accountants en kunstenaars. Migranten die al helemaal niet beseffen dat vrijheid vraagt op respect voor iedereen die zich anders uit, of er andere gewoonten op na houdt, dan jijzelf: alcohol drinken, blowen, korte rokjes dragen, lange jurken dragen, varkensvlees of halal eten, bidden of vloeken, 's nachts rondwandelen, fietsen, demonstreren, whatever.
Het helpt als immigranten Nederlands leren en zich aan de Nederlandse wet beloven te houden, maar dat is nog geen begin van integratie en burgerschap. Daarbij gaat het om het overnemen van onze manier van gelijkheid en vrijheid beleven, om leven en laten leven, om trots op je eigen identiteit met respect voor andere identiteiten.
Integratie gaat niet lukken als buitenlanders geen contact met Nederlanders hebben. Als elke Nederlander die meent dat immigranten zich moeten voegen in de Nederlandse maatschappij een paar uurtjes per week zou communiceren met iemand die anders is dan hij/zijzelf, zou dat de integratie een boost kunnen geven. Dat is algemeen belang. En daarmee mijn persoonlijke, burgerlijke, welbegrepen eigenbelang.