Geen blog maar een paar verontrustende presentaties:
college van Randahl Fink, een Deense opiniemaker, over Russische desinformatie,
en natuurlijk de documentaireserie Niemand die het ziet.
Ik hoop dat vooral beleidsmakers nou eindelijk Big Tech gaan reguleren en zo onze privacy, veiligheid, informatierechten en keuzemogelijkheden een beetje beter gaan beschermen.
Lieve libertair,
'Een' cultuur bestaat niet. Meerdere 'culturen' als statische en scherp afgebakende eenheden bestaan niet. Tenzij je doelt op een smurfencultuur, een kabouterdorp in het fabeltjesbos waarin elk zijn plaats heeft: de loodgieter, de verpleger, de politieagent en de onderwijzer. Een dorp dat klein en primitief genoeg is om geen moderne organisatie en communicatie nodig te hebben: iedereen kent zijn rol en de jaarkalender staat tot in de eeuwigheid vast en als de brug moet worden vernieuwd slaat de timmerman vanzelf aan het bouwen.
Cultuur is een aspect van menselijk samenleven, net als economie en politiek. Ik kan het weten want ik ben op een landsgrens opgegroeid, er stonden grenspalen zowat in de achtertuin.
Er ontstaan wel nationale samenlevingen door de politiek-militaire grenzen en daarmee verbonden gezamenlijke geschiedenis die mensen om territoria hebben getrokken. Maar de cultuur van de mensen die binnen en over die grenzen leven is fluide en dynamisch. Mede dankzij voortdurende migratie en veranderende samenstelling (niet alleen etnisch) van de bevolkingen van verschillende territoria. Gelukkig, vind ik, want ik geloof in ontwikkeling en culturele rijkdom als elementen van beschaving.
Grappig genoeg is de economische groei waar jij zo op hoopt ook nogal gebaseerd op ontwikkeling en verandering, op innovatie en mode en nieuwe markten van vraag en aanbod en niches waarin slimme ondernemers springen.
Uit jouw mail doemt een beeld op van iemand die alle kaarten op die economische groei zet, op materiele rijkdom. En dat in een geatomiseerde, individualistische wereld van competitie en winnaars en verliezers. Voor mij is dat te armoedig. Ik zoek de zin van het leven meer in persoonlijke (zedelijke, morele) ontwikkeling en groei en dat is bijna per definitie een sociale en culturele opgave. Ik kan alleen maar wijzer worden, een beter mens, mijn beste zelf, in sociale relaties. Voor mij geen comfortabel leven op mijn omheinde landgoed maar interactie en ontdekking, emoties en taal. Dat betekent dat ik onderdeel ben van de samenleving op allerlei niveaus: van mijn buren en de stad waar ik leef tot Nederland, Europa, en de samenlevingen die daar doorheen lopen van hanggliders, groenen, mensen die van literatuur houden en andere humanisten. Van oud-collega's die op disco dansen.
Het is mijn persoonlijke eigenbelang dat dat een rechtvaardige en ecologisch duurzame samenleving is. Dat ik kan leven in een wereld met vrijheid, veiligheid, creativiteit, kennis, gezondheid, vrede en natuur.
Omdat vrijwel ieder mens die idealen deelt en tegelijk verschillend invult hoe dat er dan uit zou zien, en omdat zo'n ideaal Utopia ook theoretisch niet kàn bestaan vanwege alle inherente spanningen en conflicten in elke samenleving die niet volkomen homogeen en statisch is, moeten we ons zo organiseren dat we zoveel mogelijk recht doen aan iedereen. Terzijde: ik vraag me af hoe een volkomen homogene samenleving er uit zou zien. Is iedereen daar loodgieter?
Ik ben er van overtuigd dat de spanningen die voortkomen uit diversiteit en verandering alleen op een vreedzame manier tot beschaving kunnen leiden in een democratische rechtsstaat. Daarmee bedoel ik dat besluiten, keuzes en afwegingen, grenzen, doelen en beperkingen, bestuur en verantwoording over de ordening van de samenleving tot stand komen in een voortdurende interactie tussen - in theorie - alle volwassen burgers. Dat is de democratische kant: procedures om macht zo goed mogelijk bij alle leden van de samenleving te leggen.
Om die procedures en die machtsverdeling duurzaam te laten werken zijn er ook instituties nodig die grenzen en kaders bewaken: de rechtsstaat. Als macht niet leidt tot recht, dus als procedures gecorrumpeerd raken, geldt de wet van de sterkste en dat is een vorm van willekeur.
Democratie zal nooit leiden tot absolute gelijkheid - er zullen altijd elites zijn. Alleen al daarom zijn de instituties van de rechtsstaat zo belangrijk: om machtsconcentratie te voorkomen en om een bodem van minimale rechten en rechtsbescherming aan alle burgers te bieden. Dankzij de rechtsstaat zijn diegenen die níét tot een elite behoren niet afhankelijk van de toevallige deugdzaamheid van personen met macht. Dat is in mijn ogen vrijheid: voor je mensenrechten niet afhankelijk zijn van de welwillendheid van een ander of van een meerderheid.
Dictatuur kent vele varianten maar het ontmenselijkt altijd. Het ontneemt mensen hun autonomie en hun solidaire moraliteit. Niet-autonome, immorele figuren zijn eigenlijk geen mensen meer, in ieder geval geen mensen met menselijke waardigheid. Of het nou een Joods jongetje in Theresiastad is, een echtgenoot van een kwezelige romantica of een rechter in een systeem zonder recht: wie geen vrijheid heeft verliest verantwoordelijkheid en dus waardigheid.
Adam probeert alsnog verantwoordelijkheid te nemen en zichzelf te redden. Maar daarvoor moet hij afstand nemen van het communistische systeem waarvoor hij medeverantwoordelijk is. Het enige ideaal waarin hij echt geloofd heeft blijkt een grote leugen, net als zijn huwelijk en zijn beroep. Hij probeert te vluchten in een affaire maar ook dat krijgt hij als een leugen naar zijn hoofd geslingerd. Zijn broer maakt duidelijk dat vluchten naar het buitenland ook al geen soelaas biedt. Adam hervindt zichzelf in het loslaten van ieder verlangen, ieder oordeel, maar dat betekent wel dat hij alleen is.
Ik leer van deze mooie roman hoe nauw moraliteit en solidariteit met elkaar verbonden zijn. Hoe morele overtuigingen per definitie sociale idealen zijn. En hoe elk intermenselijk begrip tot interpretaties, misverstanden en misbruik kan leiden, of het nou gaat om het algemeen belang of om de waarde van een gezin. Klima biedt geen oplossing maar hij laat wel zien hoe heilloos opportunisme of onderwerping is.
Niet de verkiezingsuitslagen waarbij extreemrechtse partijen winnen zijn het probleem. Het feit dat grote delen van het electoraat op die partijen stemt is zo verschrikkelijk. Dat er dus kennelijk grote delen van de bevolking zijn die geen moeite hebben met discriminatie, met leugens, met het bedreigen van de rechtsstaat. Dat zo ontzettend veel mensen zich in de konijnenholletjes van de online beelden hebben laten glijden. Dat er zo weinig kritisch vermogen en medemenselijkheid zijn.
We zijn het verleerd om politiek debat te voeren. Woordenstrijd over tegengestelde belangen, perspectieven, idealen en meningen is er nog maar weinig. Politiek is tegenwoordig meer een kwestie van welles-nietes-discussies, over wat precies waar is en wiens schuld iets is. Waar voorheen debat werd gevoerd vanuit ideologische invalshoeken en men het grosso modo eens was over feiten en procedures, wordt tegenwoordig liever ontkend dat ideologieën en belangen legitieme standpunten op kunnen leveren. Zodat verschillen in standpunten alleen nog maar verklaard kunnen worden uit domheid of kwaadaardigheid.
Daardoor verschilt de polarisatie nu wel heel wezenlijk van de na-oorlogse polarisatie waar met name linkse partijen hoopten op het goed zichtbaar maken van de ideologische verschillen, om de kiezers een duidelijke keuze voor te leggen. De huidige polarisatie maakt zichtbaar welke groepen elkaar als vijanden beschouwen. Het is moreel verwerpelijk om voor je vijand te kiezen.
Nu politiek verworden is van belangenstrijd tot oorlog tussen groepen, wordt er geen algemeen belang meer gevoeld maar zero sum, winst voor de een ten koste van de ander. Het besturen van een land is geen zoektocht meer naar common ground en acceptabele compromissen maar draait om macht en om je zin krijgen.
Bovendien verlangen we naar een samenleving waarin we elkaar niet verketterden om verschillen van mening. Een simpele voorstelling van zo’n samenleving is er niet een waarin het politieke debat op een andere manier wordt gevoerd, maar eentje waarin überhaupt geen debat is. Waarin iedereen het met elkaar eens is. Dat is een populistisch idee waarin afwijken van de meerderheid synoniem is met afwijken van het volk, jezelf buiten het volk plaatsen. Het is het sprongetje op de glijbaan naar uitsluiting, criminalisering en dehumanisering.
Mijn ouders wonen allebei in de buurt van de Peel, zodat ik er tot mijn spijt wel eens kom. Met schitterend weer en een windje in de rug fietste ik van Heythuysen naar Venray. De stank van varkens was alomtegenwoordig, ik moest er van kokhalzen. Jaloers keek ik naar de trekvogels die in formatie over de wereld vlogen. Ze hebben geen boodschap aan wat er beneden gebeurt.
In de trits vrijheid, gelijkheid, broederschap krijgt het derde ideaal weinig aandacht. Het is op allerlei manieren te vertalen: solidariteit, zorgzaamheid, verantwoordelijkheid, rentmeesterschap. In ons ik-tijdperk van consumptie en identiteit houden we ons niet bezig met die broederschap. Toch is het bij uitstek hèt ideaal dat betrekking heeft op de waarden en belangen die buiten het egocentrische zelf liggen. De waarden die gaan over burgerschap en bestuur dus.
Broederschap kan niet bestaan bij conflict. Het gaat om de vraag hoe dingen beter kunnen, om het goede doen.
De idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap dienen de hoogste waarde van rechtvaardigheid. Het wordt tijd om het derde ideaal te herwaarderen.
Een hele roman over het dilemma van links activisme. Gebruik je de mogelijkheden binnen bestaande systemen om te protesteren tegen onrecht en verspilling, of zie je die systemen als oorzaak en ga je over tot revolutie? Dat gaat onvermijdelijk met illegaliteit en geweld gepaard. Is dat legitiem om de wereld te redden? Aan de andere kant: is het legitiem om vervuiling en uitbuiting en onderdrukking te tolereren en er zelfs van mee te profiteren omdat je het economische of politieke systeem wil behouden?
Ik kies zelf duidelijk voor het laatste, maar in Le roi-nu-pieds wordt dat uiteindelijk als hypocriet of opportunistisch weggezet. Het is juist de extreem principiële zoon die elke vorm van niet-duurzame productie afwijst en die dan ook in een houten hut in een bos leeft. De vader ziet in de loop van het verhaal het licht en eindigt in mateloze bewondering voor zijn zoon.
Toch ben ik meer gecharmeerd van het eerste deel van het boek, waarin juist aan de kaak gesteld wordt dat de zoon nogal rücksichtlos met z’n naasten omgaat. Hij heeft kennelijk zo’n morele superioriteit dat hij geen rekening met anderen hoeft te houden. Aan inlevende omgangsvormen doet hij niet. Dat vind ik dan weer hypocriet: je wil de wereld verbeteren en gaat daarvoor desnoods over lijken. Medemenselijkheid alleen als abstracte waarde. Ik denk terug aan een van de liedjes in de musical Hair, over hoe het de hipste hippies zijn die hun zogenaamd ‘burgerlijke’ vrouw en kinderen in de kou laten staan. Especially people who care about strangers, who care about evil, and social injustices...
We maken al jaren mee hoe de politiek afglijdt en de democratische rechtsstaat alsmaar verder wordt gecorrumpeerd. De analyses worden in allerlei verschillende toonaarden herhaald en de gevolgen doemen steeds zichtbaarder op. Toch levert dit boek scherpere inzichten dan ik al had. In heldere taal, gebaseerd op politicologische kennis, legt Van der Meer uit hoe de Nederlandse cultuur van depolitiseren en monisme de kiezers naar extreme partijen jaagt en afbreuk doet aan het systeem van verantwoording en controle. Zodat we democratische gelijkheid en rechtsstatelijke veiligheid verliezen, niet door een coup maar door geleidelijke erosie. Erosie door grove taal en brute omgangsvormen, door schelden op rechtsstatelijke instituties, door gebrek aan consequenties als een politicus iets doet of zegt wat democratisch of rechtsstatelijk volstrekt onacceptabel is.
De media spelen een grote rol door te zoeken naar spektakel en door simplistische duiding van politieke ontwikkelingen. Kamervoorzitters en Kamerleden spelen een grote rol door onverantwoord gedrag te tolereren. Van der Meer wijst met name op de rol van de (voorheen) grote middenpartijen, die zich zodanig op besturen richten dat ze elk politiek conflict uit de weg gaan, nog voordat er debat is gevoerd. Zodat kiezers nog maar één pot nat zien en op zoek gaan naar partijen met standpunten.
“Technocratie belemmert politiek debat. Ze biedt geen ruimte voor vergezichten of botsende waarden. Technocratie is een compromis zonder voorafgaande belangen- of waardenstrijd. Nederlanders zijn zeker compromisbereid. Maar een politiek compromis krijgt pas betekenis wanneer politici eerst duidelijk maken wat de alternatieven zijn en hoe het compromis ons verder helpt. (...) Natuurlijk moet de uitvoering van beleid een sterke component hebben van efficientie en effectiviteit, als er maar aan de keuze voor dat beleid een waardenstrijd vooraf is gegaan. Maar de omdraaiing daarvan – politieke keuzes presenteren als een uitvoeringsvraagstuk dat losstaat van een diepere waardenstrijd – dát is een democratisch probleem.”
en “De electorale democratie wordt uiteraard niet beperkt wanneer inhoudelijk conflict noodzakelijkerwijs uitmondt in compromis. Maar wanner dat inhoudelijke conflict niet kan ontbranden omdat al op voorhand wordt gezocht naar het compromis, verzandt de democratie in compromisme.”
“Politiek werd management dat het gewoon een beetje beter wilde maken voor de mensen. De politiek die de waarde van waarden ontkent, is niet in staat tot grotere verhalen, diepere zingeving en weidsere vergezichten.”
Toch is er ruimte voor optimisme volgens Van der Meer, omdat we een behoorlijk weerbaar stelsel hebben. In Nederland levert het kiesstelsel evenredige vertegenwoordiging op zodat er weinig drempels zijn voor tegengeluid. En omdat we geen meerderheidstelsel hebben is het risico vrij klein op machtsconcentratie bij één partij die daarmee het bestel kan perverteren, zoals Fidez in Hongarije.
“Autoritair bestuur kan aantrekkelijk lijken als je haast hebt, maar democratische processen zijn veel flexibeler en dus succesvoller in onzekere omstandigheden. (...) Dat vereist wel dat democratie bij machte is om binnen het systeem alternatieven te bieden.”
Best erg als een boek vol oorlogsmisdaden en relatietrauma’s zo weinig indruk maakt, maar dit gaat me niet bij blijven. Er zijn heel erg veel erg herkenbare elementen maar dat is allemaal slechts context, zelfs de Foute grootvader. Ik kan er de vinger niet op leggen waardoor het zo’n flauw boek is. Ik hou niet van de taal van Wieringa, met regelmatig een vernederlandst engels woord en lange, bedachte zinnen. Het verhaal is er een van uitersten: opa was niet een beetje fout maar gaat bij de Waffen-SS; Hugo kliedert niet leuk maar hangt nog voor z’n dertigste in het Stedelijk; de ex is beeldschoon, de liefde ideaal, de seks spectaculair. Ook het einde is overdreven.
Wel leuk is de schrijver die zichzelf als belangrijk figurant opvoert. En de geengageerde observaties zijn vaak raak:
over kunstenaars: “Matig politiek geinteresseerd, veelal onsolidair met lagere sociale klassen maar niet met zwerfhonden in het buitenland. Leuk voor op een feestje maar als samenleving had je er weinig aan.”
over klimaatverandering: “De mensheid betrad een tijdperk van extreem lijden. De planeet zou een haar vijandige plaats zijn, een nieuwe dageraad van massale migratie en extinctie was aangebroken. Misdaad, militaire conflicten en de strijd van allen tegen allen waren de verwachte karakteristieken van de hittetijd van Nora Jane. Strijd om water, strijd om koelte. Steeds grotere aantallen mensen die zich in steeds kleinere gebieden verzamelden waar nog leven mogelijk was, savannedieren rond een verdrogende poel.”
Ook al leverde het weinig nieuwe kennis op, voor mij hoort dit boek toch in het rijtje Bijbel, Bertrand Russel over filosofie, De Dikke Van Dam en nu dan dus de complete grondwet beschreven en toegelicht. In heel toegankelijke taal en met interessante kadertekstjes. Geen normaal mens zal het lezen misschien maar eigenlijk zou iedereen het een keer helemaal door moeten nemen. Op school ofzo. Gewoon erg goed voor Nederlanders om te begrijpen hoe ons staatsbestel in elkaar zit.
Mensen die op extreem-rechtse partijen stemmen verlangen naar een Verlosser – wat iets anders is dan een Sterke Leider. Ze zoeken naar een figuur die de oplossing personifieert. En oplossing hebben ze nodig, want ze hebben problemen.
De moeilijkheden van extreem-rechts-stemmers afdoen als verwend gedrag of rancune jegens hen die het beter hebben, is misschien wel een aanjager voor de polarisatie. Vanuit de deughoek wordt veel gewezen op hoe goed we het hier hebben, op de uitbuiting en het onrecht dat Nederlandse consumenten veroorzaken, op onze ongekende materiële welvaart en vrijheid.
Daarmee wordt miskend dat niet iedereen het materiëel goed heeft en vooral dat het lang niet altijd om materiële zaken gaat. Inflatie is een materieel probleem maar woningnood al iets minder, rotbanen, zorgwachtlijsten, overlast en een neerbuigende overheid waarin de gepriviligeerden het voor het zeggen hebben zijn echte problemen.
Het ligt voor de hand om schuldigen aan te wijzen en met eenvoudige logica te bedenken waar het mis gaat. Zeker in een wereld waarin ons al decennia wordt wijsgemaakt dat we allemaal verantwoordelijk zijn voor ons eigen succes en dus ook voor het eigen ongeluk. Terwijl de mensen met pech toch vrij zeker weten dat het niet hun eigen schuld is. Iemand veroorzaakt de problemen, en je bent het niet zelf. Wel diegenen die jouw problemen ontkennen: de elite en diegenen waar de elite wel zorg voor wil dragen: vluchtelingen.
Extremistische politici beloven problemen op te lossen door de veroorzaker aan te pakken. Tegen alle (juridische) verweer van die elite in. Het werkt, zie maar hoe overstuur de elite reageert.
Naar mijn idee zijn we op allerlei vlakken kantelpunten gepasseerd, of zitten we er tegenaan. Ecologisch, meteorologisch, sociaal-politiek en geopolitiek. De AMOC stopt en het wordt een stuk minder leefbaar in noordwest-Europa. Natuur sterft. De liberale rechtsstaat is voorbij evenals de pax Americana. Zoals altijd reageren verschillende karakters elk op hun eigen typische manier. Ik hoor bij de konijnen die door paniek verlamd in de koplampen blijven staren. Er zijn mensen die juist wild om zich heen gaan slaan en daarmee zichzelf en anderen verwonden, of op z'n minst hulp belemmeren. Er zijn opportunisten die proberen een slaatje te slaan uit de catastrophe. En je hebt de cynici die het vuur aanblazen vanuit een schone-lei-hoop.
Democratie en rechtsstaat zijn ideeën. Het zijn heel goeie ideeën omdat ze ervoor zorgen dat de macht van de staat voor bescherming van alle inwoners ingezet wordt. Het zijn beschaafde ideeën. Iedereen deelt in het algemeen belang. Daardoor krijgen mensen een serieuze kans op vrede, veiligheid, vrijheid, ontwikkeling.
Met instituties, functionarissen, procedures, organisaties en regels worden democratie en rechtsstaat geconstrueerd tot iets concreets. Historische ervaring zorgt voor gemeenschappelijke beelden over de aard en het belang ervan: legitimiteit.
Het allerbelangrijkst om de ideeën van democratie en rechtsstaat reëel te maken zijn omgangsvormen. Democratie en rechtsstaat bestaan bij de gratie van beschaving, van het respect voor anderen en het naleven van sociale normen. Justitia is geblindoekt omdat mensen van elkaar verschillen en dat gegeven mag geen invloed hebben op de rechten van al die verschillende mensen.
Voorkomendheid, hoffelijkheid en oprechtheid maken het debat mogelijk. Elkaar overtuigen met argumenten lukt alleen als iedereen het er over eens is wat een feit is, wat een logische redenering is, en als iedereen dezelfde taal spreekt. Daarvoor is kennis nodig. Aangezien niet iedereen alle kennis in huis heeft moet er ook een zekere mate van overeenstemming zijn over autoriteit: welke instantie geniet voldoende gezag om onomstreden kennis aan te reiken?
Als schelden en liegen en dreigen normaal worden zijn democratie en recht voorbij. Dan is er alleen nog macht. Dat heeft in de geschiedenis nog nooit tot iets goeds geleid.
Geschiedenislessen dringen zich al jaren op en ik zie duidelijk dat we ons als kikkers langzaam laten koken, al dan niet met paniekerig gepiep dat het water kookt of geruststellend gemompel dat de brandstof wel weer op zal raken.
We kunnen allemaal zien dat het helemaal mis gaat. Al twintig jaar. En dat dat stap voor stap gebeurt, dat er nooit een evident moment was of zal zijn waarop we door de bodem zakten. Maar wat nu dan?
Moet ik als Rijksambtenaar ontslag nemen voordat ik medeplichtig word aan ernstige corrumpering van de democratische rechtsstaat? Is het voldoende als ik een baan bij een gemeente vind? Helpt het iets of iemand als ik voortaan de kost probeer te verdienen als glazenwasser? Moet ik mijn werk zo goed mogelijk blijven doen omdat ik juist als gewetensvol ambtenaar het legitieme systeem, dat extremisten willen afbreken, nog een beetje overeind hou? En wat zegt mijn geweten: dat ik bescheiden en Weberiaans neutraal loyaal ben aan politieke bestuurders die zich immers in het parlement verantwoorden, of dat ik activistisch mijn positie probeer te gebruiken om extremisten te ondermijnen? Overigens heb ik praktisch gezien uberhaupt niet een functie waar zo'n keuze relevant zou zijn.
Democratie gaat over pluralisme. Over het besef dat ieder volk bestaat uit veel verschillende individuen, groepen en categorieën die allemaal een stem willen hebben. Mensen met verschillende belangen, verschillende perspectieven, verschillende overtuigingen, verschillende normen. Er is niet één waarheid en één gelijk, en er is ook niet één meerderheid. Wat een meerderheid van al die verschillende mensen wil, vindt of nodig heeft kan van dag tot dag variëren en daarmee varieert ook steeds de samenstelling van ‘de meerderheid’.
Als je gelooft dat er één statische meerderheid bestaat die over alles hetzelfde denkt, dan heb je geen democratie meer nodig. Dan kan die meerderheid door een leider worden vertegenwoordigd die heel goed kan verwoorden wat de meerderheid wil. Of dan verdeel je het volk in twee vrij statische blokken die als tegenstanders tegenover elkaar staan, wij en zij.
Maar als je je realiseert dat er sprake is van pluralisme, van diversiteit, en dus van voortdurende veranderingen, dan heb je niet alleen vertegenwoordiging nodig maar ook coalitievorming – steeds probeert iedereen anderen ervan te overtuigen om samen een meerderheid te vormen. Daar heb je debat voor nodig. Vandaar het belang van de democratische rechten van meningsuiting, vergadering, informatie. Vandaar de inrichting van stemprocessen, zowel voor het kiezen van vertegenwoordigers als voor de besluitvorming. En vandaar het grote belang van oppositie en van fatsoenlijke omgangsvormen. Van gedeelde normen over politiek. Volksvertegenwoordigers moeten de gelegenheid krijgen om te overtuigen en om zich te laten overtuigen.
Vrouwen vormen geen gemeenschap. We verschillen op elke denkbare dimensie en we verschillen vooral van mening. Alleen medisch kan het wel eens handig zijn om vrouwen als categorie te beschouwen en van mannen te onderscheiden.
Precies hetzelfde geldt voor homos en heteros. Voor zwarten en witten. Voor joden en arabieren. Er zijn geen 'gemeenschappen' van alle mensen met eenzelfde aangeboren kenmerk. Pas als er gemeenschappelijke vijanden zijn; seksisten of racisten, delen we iets gemeenschappelijks. Gediscrimineerd worden maakt solidair.
Het praten in termen van 'gemeenschap' als het eigenlijk gaat om kenmerken die er in een democratie niet toe doen hangt logisch samen met de identiteitsmode. Mensen vinden niet meer vanalles en het gaat niet meer over belangen en perspectieven, mensen zijn tegenwoordig iets. Keurig onderverdeeld in talloze bubbeltjes waar ze hun hoogst unieke combinatie van kenmerken toevallig delen met enkele al even hoogst unieke anderen. Uniek willen zijn is trouwens een ouderwets streven, moderne mensen willen zich met gelijksoortigen identificeren. En alleen met anderen die net zo zijn als zijzelf kunnen ze solidair zijn.
Gisteren zag ik Der Hauptmann van Schwentke. Ik dacht eigenlijk dat het gruwelijke verhaal een soort parabel was, waarmee de ijzersterke film duidelijk maakt hoe oorlog tot absurde anarchie leidt en mensenlevens volstrekt waardeloos maakt. Hoe de verwarring en angst ertoe leiden dat de brutalen de hele wereld hebben. Hoe elke vorm van moraliteit dodelijke zwakte is.
Maar Willi Herold heeft niet alleen echt bestaan, de film vertelt ook echt zijn verhaal. Hij heeft een officiersuniform aangetrokken en hij is met een bende van losgeslagen soldaten moordend door Duitsland getrokken. Soms is de werkelijkheid inderdaad ongeloofwaardiger dan fictie.
Alleen, het enge van de film is dat het nou juist niet ongeloofwaardig is. Ik moest denken aan de Wagnergroep, en aan de bloeddorst in Tigrai. Oorlog is een toestand van straffeloosheid en dat biedt vooral kansen aan wie gewetenloos en gewelddadig is. De alomtegenwoordige angst en ellende maken dat er alleen met cynisme en opportunisme te overleven is.
Er zijn figuren die oorlog romantiseren, hetzij omdat ze verlangen naar de kameraadschap van mannen die samen doodsangsten uitstaan, hetzij omdat ze geloven dat oorlog corruptie en onrecht uitwist. Deze film laat zien dat het precies andersom is en dat er absoluut niets positiefs uit oorlog voortkomt. Zelfs geen lessen die daadwerkelijk geleerd zijn.
Zo mogelijk nog deprimerender dan ons zwartgeverfde kantoor waar alle inspiratie en creativiteit uit ons gedrukt wordt, is een Amerikaans winkelcentrum op zondagochtend. Het gebouw is misselijkmakend lelijk en gigantisch. Door de warmte en harde muzak schakelen alle hersenfuncties af. Op elke hoek zijn twee flappentappen en overal zijn bankjes - alles om mensen ertoe te bewegen zo lang mogelijk in deze verstikkende omgeving rond te dwalen. Bijna alle winkels zijn met rolluiken afgesloten maar er wandelen echtparen en de alcoholist uit mijn straat rond. Ik moet een ingredient voor m'n etentje vanavond halen en dat betekent zoeken langs kilometers schappen waar van elk product minstens twintig merken staan uitgestald.
Naar lucht snakkend bereik ik de draaideur. Welke overheid heeft dit in vredesnaam goedgekeurd?
Opnieuw had ik een fittie op facebook over wat waar is. Iemand postte de mededeling dat ‘mainstream media’ ons enkel leugens voorschotelen. Ik vroeg hem hoe hij waarheid en leugen van elkaar onderscheidde, en kreeg als antwoord dat hij veel ‘onderzoek’ deed (hij bedoelde dat hij veel las denk ik) en dat hij ‘nadacht’. Op mijn reactie dat veel mensen dat doen en dan toch verschillende conclusies trekken, en dat ik mij daarom afvroeg welke aanvullende indicatoren hij gebruikte, bleef het stil.
Maar ik bleef er wel over doorpiekeren, ook niet voor het eerst. Welke indicatoren gebruik ik zelf om te bepalen of iets waar of niet waar is? Het gaat duidelijk in de eerste plaats om de afzender en de vraag of ik daar vertrouwen in heb. Maar ja, waar is dat vertrouwen dan weer op gebaseerd? Het helpt als ik een bepaald verhaal op meerdere plaatsen tegenkom maar ja, wie zegt dat het niet om slim ingestoken nepnieuws en echokamers gaat? Ik beoordeel of een bericht plausibel is, maar het is wel de vraag of ik de benodigde expertise heb om zo’n beoordeling te maken. Als laatste gebruik ik mijn intuitie om te zien, om te voelen, of een bericht de bedoeling heeft om iets of iemand verdacht te maken of om verontwaardiging of walging op te roepen. Maar wanneer zijn mijn emotionele reacties de kwade intentie van een afzender, en wanneer gaat het gewoon om menselijke reacties op akelig nieuws?
Kortom, geen andere kaders of indicatoren dan die iedereen gebruikt. Het is ook zeer de vraag of ik slimmer of beter geinformeerd ben dan anderen waardoor ik beter weet wat waar is en wat niet. Zo ben ik weer terug bij af.
Ik geloof mijn facebookkennis niet en de redactie van mijn krant wel. Daardoor heb ik een iets optimistischer wereldbeeld dan hij. Maar we vliegen allebei in dezelfde lucht en we worden daar allebei net zo gelukkig van. We blijven in gesprek.
PETA, de permanent hysterische fondsenwerver voor heel zielige dieren, maakt bezwaar tegen hobbelpaardjes. Tere kinderzieltjes raken volkomen verpest door ervaringen waarin zij plastic kermisbeesten als gebruiksvoorwerp leren zien. Een professor in de dier-mens relatiekunde onderschrijft dat. Hij ziet eigenlijk geen verschil tussen een draaimolen met dierfiguren en racistische stereotypen.
Rechts kan hier nog jaren mee vooruit. Of paarden en pony's gediend zijn met een kuisere opvoeding van de volgende generatie valt te bezien, maar voor BBB is het zo wel heel eenvoudig om stemmen te trekken. Vertel provinciaal Nederland dat we van de veganistische wolvenknuffelaars de Donald Duck niet meer mogen lezen en ze eisen massaal respect voor de oer-Nederlandse identiteit van gehaktballen en damhertjes.
Ik groeide op onder de walm van legbatterijen en varkensstallen. Waar de boeren de gemeenteraad domineerden, waar de schoolmeester-annex-bankier ouders via hun kinderen onder druk zette en waar de pastoor een demonstratie op touw zette om te voorkomen dat er een crèche in ons huis werd ingericht. Boeren herkende je aan hun dikke mercedessen en hun grote valse waakhonden aan veel te korte kettingen. Ze hadden ook geweren.
Eerst waren er nog korenvelden en kleine akkertjes tussen de weilanden, maar tegen de tijd dat ik naar de middelbare school fietste waren er enkel nog mais en bieten. En altijd waren de boeren de baas.
Daar begreep ik als kind niks van, want die boeren hadden werkelijk niets wat hen superieur maakte. ’s Zondags na de kerk zaten ze in het dorpscafé te roken en drinken. Met carnaval bemanden ze de prinsenwagen. Af en toe viel er een boerenzoon van een trekker en die verloor dan z’n been. Boeren waren spreekwoordelijk reactionair en door geen jongere serieus genomen.
Ik begrijp het nog steeds niet, al zijn de traktoren groter en de acties extremer. Zijn wij nou werkelijk collectief zó bangelijk dat we elke asbestfik interpreteren als een teken dat ‘de mensen niet gehoord zijn’ en dat we al mea culpa roepend schielijk het beleid voor het welzijn van heel Nederland maar weer intrekken?
Ook als het niet zozeer om intimidatie maar om identiteit en nostalgie gaat vind ik het onbegrijpelijk. Zo cool zijn industriële veeboeren toch niet? Ze nemen ons alle recreatieruimte en natuur af, ze worden over onze ruggen rijk, ze geven ons stank, Q-koorts en Parkinson. Ze vergiftigen onze groenten en ze vervoeren dieren in benauwde veewagens naar Italië.
Waarom laten politici zo hun oren hangen naar terreurboeren? Waarom slepen politieagenten hen niet aan hun haren van de snelweg af?
"Waar staat dat?" vraagt iemand die geen inhoudelijk argument heeft. Iemand die focust op formele regels en feiten in plaats van de betekenis. We doen het nu met z'n allen: gaat de PVV zich aan de Grondwet houden? Daarmee gedragen we ons als peuters die de wereld proberen te begrijpen door alles letterlijk te nemen.
Toen ik twintig jaar geleden voor het eerst een verkiezingsprogramma van de PVV las zag ik hoe slim en gevaarlijk het was. Waar het Groenlinksprogramma een gortdroge ambtelijke notitie van tachtig pagina's was waar je over elk zinsdeel zou kunnen discussieren, stond er in het pamfletje van de PVV niet één stelling, redenering of voornemen. Het was een aaneenschakeling van insinuaties en frames. Het gaf de haters een gevoel van herkenning maar niets waar je een rationeel debat over kon voeren.
Wat er mis is met extreem-rechts is niet dat ze onmiddellijk de rechtsstaat af willen schaffen of opposanten willen vervolgen - dat komt later pas. Het begint met een derde van het electoraat van het rijkste en gelukkigste land ter wereld dat doodsbang is om de eigen verworvenheden te verliezen en dat niets gunt aan mensen die anders zijn dan zijzelf. Het begint met politici die trots hun gebrek aan fatsoen etaleren en die andere partijleiders consequent uitschelden. Niets is zo ondemocratisch als het onmogelijk maken van debat, door ruzie te zoeken en tegenstanders te intimideren.
Het begint met het verkiezen van een Kamervoorzitter, de functionaris die de omgangsvormen in het parlement moet bewaken, die zich in speeches en op sociale media heeft ontpopt tot een gemene pestkop tegen zwakkeren.
Democratie heeft gemeenschapsgevoel en samenwerking nodig, het algemeen belang boven een eigen belang kunnen plaatsen - het beroemde 'over je schaduw heen stappen'. Democratie heeft hoffelijkheid en respect nodig, is het niet voor de persoon of de mening van de ander dan toch minstens voor diens menselijkheid, functie en inzet. Democratie heeft debat nodig, het naar elkaar luisteren en inhoudelijk ingaan op elkaars punten. Om te kunnen debatteren moet je niet alleen elkaars taal spreken en verstandig willen argumenteren, deelnemers aan het debat moeten het als een serieus spel beschouwen en niet als een oorlog.
Uiteindelijk is het de politieke cultuur die een democratie draagt, niet de Grondwet of het recht. De constitutie is een kwestie van gedrag en het is de vraag of je dat in een regeerakkoord kan vastpinnen.
