George Eliot, Middlemarch

Een Victoriaanse soap van kwaliteit. De eerste paar honderd pagina's waren een beetje een worsteling, maar toen ik alle karakters en de sfeer in het stadje een beetje kende wilde ik toch alsmaar doorlezen. De auteur heeft al die lange zinnen, al die verwikkelingen, gewoon nodig om de motieven en verhoudingen van de dames en heren in Middlemarch superinvoelend weer te geven. En de effecten ervan, en van roddel en benepen conformisme. Hoe insinuaties effectiever zijn dan bewijs: "Everybody liked better to conjecture how the thing was, than simply to know it; for conjecture soon became more confident than knowledge, and had a more liberal allowance for the incompatible." En hoe hoogdravende idealen makkelijker zijn dan gewone vriendelijkheid: "People glorify all sorts of bravery except the bravery they might show on behalf of their nearest neighbours."
Kortom, een prachtig boek. Moeilijk, frustrerend, saai zelfs. En toch prachtig.

Verkeersboete

 

Op ieder willekeurig tijdstip van de dag kan je makkelijk twintig verkeersovertredingen zien over het kleine stukje Den Haag tussen mijn huis en kantoor. Auto’s die door het rood scheuren, racewedstrijdjes door de winkelstraat, fietsers aan de verkeerde kant van de weg, fietsen zonder licht, appende scooterrijders, vrachtwagens die midden op het fietspad parkeren enzovoort enzovoort. Niemand wordt ooit staande gehouden. Behalve ik, als ik meeluister met een vergadering door de telefoon aan mijn oor te houden. Ik kijk niet op het scherm, ik slinger niet, stop keurig voor het stoplicht. Vijfennegentig piek (èn de vergadering gemist) om mij te beschermen tegen mezelf. Achter de bonnenschrijvende agent scheuren twee pooierbakken rakelings langs een driewielende kleuter.

Ikke ikke ikke laat de rest lekker stikkuh

Fuck de allochtonen, de vluchtelingen, de bakfietsmoeders, de volgende generatie, fuck bejaarden, uitkeringstrekkers en fuck de rijken. Fuck gehandicapten, natuurliefhebbers en fuck lhbters. Fuck iedereen die niet ik is. Als je zo denkt, denk je waarschijnlijk ook dat ieder ander net zo hard puur op zichzelf gericht is. Dus wordt het bestaan een strijd tegen elkaar, strijd om macht of succes. Want de ander is je vijand - het succes van de één is automatisch het verlies van de rest.

Ik weet wel dat het een ouderwetse gedachte is en ik weet wel dat het niet door onderzoek wordt gestaafd, en toch geloof ik dat een dergelijke basishouding een gevolg is van decennia consumentisme. De hele dag door doodgegooid worden met de boodschap dat je recht hebt op instant bevrediging van al je wensen. Een samenleving waarin succes, mode en dus pronken met nieuwe aankopen, synoniem zijn.
Ik kan gewoon alsmaar de opgestoken middelvinger niet begrijpen van twintig procent Nederlanders, net als ik inwoners van een land dat zowel kwa vrijheden, democratische processen en integriteit als kwa welvaart, welzijn en gelijkheden hoog scoort op alle internationale ranglijsten. Nu de middelvinger opsteken naar wie en waarvoor dan? En dan over tien jaar weer "wir haben es nicht gewusst" kreunen. Is het het egoisme van door en door verwende pubers? Is het hersenverweking door decennia milieuvervuiling? Is het neoliberale verwaarlozing van onderwijs en verheffing?

Kees van den Bos, Unfairness and radicalization

Ik gebruikte de lange uren op een veel te leeg stembureau om Unfairness and radicalization (Annual review of psychology) te lezen. De tegenstelling tussen het tot in de puntjes verzorgde en verzekerde stemproces met duizenden vrijwilligers en consciëntieuze ambtenaren aan de ene kant, en het zoeken naar de achtergronden van radicalisering aan de andere kant maakte mijn verbijstering er niet minder op. Hoe is het toch mogelijk dat er mensen, zelfs in Nederland met z'n ongelooflijke vrijheid, betrouwbare democratie en nog altijd tolerante en egalitaire cultuur heuse radicalen en extremisten kent? Hoe is het mogelijk dat mensen oprecht menen de waarheid en het recht exclusief in pacht te hebben? Wat brengt mensen er toe willekeurige anderen te beschadigen en te vermoorden?

Kees van den Bos pelt het met een sociaal-psychologische bril af en dat helpt. Niet zomaar een breed idee van relatieve deprivatie, vernedering of discriminatie. Niet alleen het geloof dat de eigen identiteit bedreigd wordt door een vijandige meerderheid of een kwaadaardige overheid. Maar ook gebrekkige capaciteiten voor zelfbeheersing en relativering, onzekerheid en angst, en een grote behoefte aan mentaal houvast. Voeg daar teksten van leiders aan toe die onrecht jegens de eigen groep claimen en daarmee de status quo delegitimeren, bloedvergieten rechtvaardigen en een perfecte toekomst voorspiegelen, en je hebt een giftige mix die tot extremisme kan leiden. Links, rechts, islamitisch extremisme, you name it.

Behalve meer inzicht in processen van radicalisering biedt Kees ook al wat voorzichtige hints voor preventie of bestrijding. Rechtvaardigheid (zowel distributieve als procedurele rechtvaardigheid), gelijke behandeling en veiligheid zullen waarschijnlijk helpen te voorkomen dat hele groepen of meerdere lone wolves zich van de samenleving afkeren en gaan geloven in geweld.

En hoe mooi en zorgvuldig en rechtvaardig ons hele verkiezingsproces ook is, een werkelijk perfecte democratie, zonder discriminatie en met echte gelijke kansen, is ook Nederland bij lange na niet. Er kan dus nog best veel gedaan worden om radicalisering te voorkómen.

Democratisch tekort

 Ik maak me al jaren zorgen over het opkomende fascisme en de normalisering van antirechtsstaat-prietpraat. Nu er met FvD een nòg extremere partij is lijkt de PVV ineens minder nazi dan ze in werkelijkheid zijn. Sowieso neemt het momentum voor populisten nog niet af: DENK, SP, 50plus, Ja21 en ook CDA en VVD tappen keer op keer uit dat vaatje. Wullie tegen zullie en wie niet voor ons is, is tegen ons.
Maar door de verkiezingscampagne wordt me duidelijk dat onwetendheid en gebrek aan democratisch inzicht misschien nog wel veel gevaarlijker is. Vrijwel niemand snapt nog dat we geen regering kiezen, hoe de premier zijn verantwoordelijkheid had moeten nemen voor het falen van de uitvoering, dat proportionaliteit een waarde is waar we zuinig op moeten zijn. In podcasts hoor ik studenten bestuurskunde zeggen dat ze geen krant lezen. En voor zover er gesproken wordt over de campagnes gaat het uitsluitend over lijsttrekkers en 'hoe ze het doen'.

Verschillende ontwikkelingen hebben daar denk ik aan bijgedragen.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn hier verslagen en geduid alsof het over ons eigen bestel ging. Argeloze burgers zouden makkelijk kunnen geloven dat politiek hier zo ongeveer hetzelfde werkt als daar.
Media maken van politieke strijd een wedstrijdsport. Debatten en campagnes worden verslagen alsof het atletiek is. Over politici die al dan niet 'in vorm' zijn, over peilingen en wie er 'op kop' ligt, over slimme manoevres en vragen uit de eigen achterban.
Ook de partijen zelf presenteren enkel personen en nauwelijks ideeën of idealen. Ze laten zichzelf in kook- en spelletjesprogramma's zien, kletsen gezellig met artiesten, kibbelen over wie op wie gaat stemmen. Zoals gewoonlijk zijn verkiezingsprogramma's onleesbaar of geen programma.

En domme uitspraken, van politici of van kiezers, over referendum, kiesdrempel of de rol van de rechter worden door niemand weersproken. Niemand legt uit hoe onze democratische rechtsstaat werkt en wat er voor nodig is om dit unieke en prachtige stelsel te beschermen en te behouden. Niemand heeft de doorwrochte onderzoeken, analyses en aanbevelingen van de commissie parlementair stelsel gelezen en niemand verwijst er naar. Over hoe je partijsubsidies zou moeten verbinden aan minimum democratische waarborgen. Over hoe je meer inspraak van burgers zou kunnen organiseren. Over hoe er extra checks and balances in het systeem ingebouwd kunnen worden.

Juist de noodzaak van democratische bescherming die de commissie-Remkes aangaf, het afnemende democratische besef, wordt steeds zichtbaarder. Het is dezelfde ontwikkeling die er toe geleid heeft dat de aanbevelingen volstrekt onbekend zijn gebleven. Het is waarschijnlijk al te laat.

Feminisme

 

Nooit meer slapen had Kaouthar Darmoni in de uitzending. Wat een vrouw! Hoe kan het dat ik nog nooit eerder van haar had gehoord? Vreselijk intelligent en krachtig en interessant. Om je als meisje van zestien op te laten pakken omdat je topless op het strand ligt is nog eens wat stoerder dan de preutse afkeuring van minirokjes van Nederlandse feministes in diezelfde tijd. Destijds was de agressie van lelijke dames in hobbezaktuinbroeken voor mij voldoende reden om mezelf wèl feminist te noemen maar me niet aan te willen sluiten bij een ‘beweging’. Hanneke en ik, zestien allebei en met sexy rokjes en lange benen, pasten niet in een demonstratie tegen geweld dat mannen vrouwen aandeden omdat we ons verleidelijk kleedden.

Darmoni zet het recht. Feminisme gaat niet over anti-man of anti-(hetero)seks en al helemaal niet over anti-verleiding of anti-sensualiteit. Het gaat over de vrijheid te beschikken over je eigen lichaam en te genieten van je lichaam. Sensualiteit gaat niet over een bepaald uiterlijk maar over het ‘owning’ je lijf, je comfortabel voelen en weten wat lekker is. Het is geweld waardoor vrouwen zich niet prettig voelen in hun lijf, geweld en dreiging en intimidatie waardoor mooi zijn gevaarlijk is.

Nederlandse feministes zaten er naast. Het zal de preutse puriteinse achtergrond zijn. We moeten onze zonen opvoeden tot mannen die begeren door sensualiteit en erotiek in plaats van macht en onderwerping.

Mensen prikkelen om te werken

 De veronderstelling van rechtse partijen (en vroeger, toen ie nog VVD-er was, nadrukkelijk van Wilders) is dat mensen meer hun best doen om een baan te vinden als ze maar arm genoeg zijn. Hoe lager je inkomen en hoe onzekerder je toekomst, hoe groter je bereidheid om ongunstige arbeidsvoorwaarden te accepteren is het idee.

Maar dan moeten die betaalde banen er wel zijn, en het salaris moet dan ook wel echt hoger liggen dan die afgeknepen uitkering. Het moet ook genoeg opleveren om de schulden af te betalen die je opgelopen hebt en uit werken gaan moet ook niet teveel kosten kwa vervoer, kleding, ontspanning. Als werken niks oplevert kunnen mensen net zo goed arm blijven zonder te werken.

Belangrijker dan dat vraag ik me eigenlijk af of het wel klopt dat de homo economicus eieren voor z’n geld kiest als het alternatief akelige armoede is. Ik heb altijd het idee dat de meeste mensen graag willen werken. Betaald werk geeft niet alleen inkomen en onafhankelijkheid, toch een beetje nodig voor wat waardigheid. Het geeft ook zin aan je bestaan, sociale contacten, ritme en regelmaat en de kans om jezelf te ontwikkelen. Het lijkt mij eigenlijk meer voor de hand liggen dat mensen vanuit een fatsoenlijk bestaansminimum beter zullen bedenken welk werk goed bij hen past dan als ze in paniek of depressie aan het overleven zijn.

En voor de mensen voor wie eigenlijk alleen maar de echte rotbaantjes zijn weggelegd zou ik zeggen: maak die baantjes minder rottig, zorg dat ook de kantoorpoetser of de rioolontstopper nog beroepstrots en sociaal contact kan halen uit het werk. Betaal ze eerlijk – het gaat om werk dat cruciaal is voor onze zo beschaafde maatschappij.

Ik zou vooral graag onderzoek zien over de motieven van uitkeringstrekkers om wel of niet te gaan werken. Tot die tijd geven ethische overwegingen voor mij de doorslag: ik wil niet leven in een land waarin zoveel mensen de touwtjes niet aan elkaar kunnen knopen.