Ik weet niet precies waar het ‘m in zit, maar als er in het journaal een item is over ‘verdachten’, en al helemaal als het om ‘terreurverdachten’ of kindermisbruikers’ gaat, dan klinkt het alsof de betreffende personen zonneklaar daders zijn. Het is alleen lastig om het bewijs ‘rond’ te krijgen, hè nou die onhandige bureaucratische regeltjes toch ook altijd! Mijn persoonlijke verdenking is dat veel politici en kiezers de titels ‘verdachte’ en dader als synoniemen zien. Er zijn immers een paar waarborgen voordat iemand tot ‘verdachte’ mag worden bestempeld. Juist die waarborgen maken dat mensen vertrouwen op de juistheid van het etiket, en ‘juist’ betekent in dit geval: hij heeft het gedaan.
Die waarborgen zijn echter nogal dun, en kunnen niet altijd op tegen de manier waarop onze psychologie werkt. We zitten zo in elkaar dat we enorm efficient en snel tot een oordeel komen. Daarvoor gebruiken we geen wetenschappelijke of juridische methodes, maar heuristieken. Drie daarvan maken van een verdachte de dader:
Stereotypering: hij ziet eruit als een gluiperd, crimineel, gevaarlijke gek; ik heb altijd al gedacht dat er iets met ‘m aan de hand was.
Sociaal vertrouwen: waar rook is is vuur; meerdere bronnen bevestigen het (ook al praten die elkaar na); politie/justitie/de nieuwslezer zullen heus wel weten hoe het zit, ze pakken iemand niet zo maar op, ze zitten er zelden naast.
Wat de Amerikanen ‘circumstantial evidence’ noemen: toeval bestaat niet; we kunnen correlatie en causaliteit niet uit elkaar houden; iemand die alle schijn tegen heeft moet maar eens uitleggen hoe dat kan als hij níét de misdadiger is – zijn onschuld aannemelijk maken.
En dan hebben we ook nog de eigen ervaring, anecdotische kennis, en groot optimisme waardoor we ons niet kunnen vóórstellen dat een eerzaam burger zomaar slachtoffer zou kunnen worden van valse verdenking.
Het enige wat ons voorstellingsvermogen prikkelt, is tv, film, en een enkel boek. Als op een spannende manier aannemelijk wordt gemaakt dat de held geheel ten onrechte door de opsporingsdiensten wordt bejaagd omdat die goeie redenen hebben om hem van allerlei kwaads te verdenken, zien we de mogelijkheid dat een verdachte geen dader hoeft te zijn, voor ons. Maar de held is nooit een Arabier met baard en sjarwal kameez, nooit een vettige ongeschoren oudere man, een schriel psychiatrisch gestoord meisje. Hollywood kan helpen om mensen een beetje kritisch te maken over indirect bewijs, maar het versterkt alle stereotypen die we hebben.
Clive Stafford Smith is een held.
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten