Mijn soort Nederland

Je wilde naar de stad, hoe groter hoe beter. Amsterdam, Londen of Parijs, New York! Dáár gebeurde het, dáár bruiste en spetterde het! Het centraal station uitlopen en dan de geluiden en geuren en beelden in je opzuigen. Zwarte mannen met tulbanden, bruine vrouwen in saris, witte kinderen op hun driewielers. Daklozen en yuppen, kunstenaars en kunstemakers, er waren donkere achterafsteegjes met gezellig pubs en brede allees met verlichte warenhuizen. Het ging dag en nacht door en je kon helemaal je eigen gang gaan.
Ik vind het nog altijd een aangenamer beeld dan het saaie Mariahoeve, waar overzichtelijke flats ruim in het groen staan en er een heel handig winkelcentrum, ruime sportvelden en genoeg volkstuintjes  alles bieden wat de bewoners nodig hebben. Niemand is er echt arm en misschien woont er hier en daar ook nog wel een echte rijke en voor iedereen wordt er gezorgd. Toch bleken ontzettend veel mensen bozig of ontevreden niet of op de PVV te gaan stemmen. Tijdens het flyeren probeerden we van mensen te horen waarom dan. Veel donkere mensen gaven in het engels aan dat ze niet mogen stemmen woensdag. En de enkele bejaarde met een tas vol boodschappen en een met collectieve middelen betaalde rollator die wel wilde vertellen dat Nederland naar de verdommenis gaat, klaagde over de tienduizenden asielzoekers die in feite alleen maar gelukszoekers zijn en criminele jonge mannen bovendien. Ik zie ze niet, die criminele jonge mannelijke nepvluchtelingen, maar dan wordt me toegevoegd dat ik gewoon niet uit m'n doppen kijk.
Ik zie wel veel kleur, veel Indiërs of Pakistani zo te zien en een aantal mensen die 'zwart' heten. En aan de taal te horen zijn het geen Nederlanders. Maar asielzoekers zijn het waarschijnlijk niet. Conclusie: tegen asielzoekers ageren is gewoon een geaccepteerd eufemisme voor racisme. Ook al hebben mensen het materieel niet slecht en wonen ze in een ruim opgezette wijk met al even ruime appartementen, sinds een deel van de bevolking niet blank is, is Nederland ineens vol.

Ik vind Nederland ook te vol, maar niet zozeer met aantallen inwoners van allerlei herkomst, maar met stinkende veestallen, vieze sloten en veel te veel asfalt en auto's. Minder mensen zou misschien beter zijn, maar ik hoop dat het wel blijft bubbelen van diversiteit. Net als vroeger.

Rechtsstaat

De rechtsstaat, het recht, dat is 'verdragen, instituten en ambtenaren' - vastgelegde minimumnormen, procedures, rechten en plichten die de grenzen bepalen van het beleid dat een bepaalde regering kan voeren. En recht, dat is het geheel van democratisch tot stand gekomen wetten en regelingen.
Centrale elementen van een democratische rechtsstaat zijn dat iedereen evenveel kans heeft om invloed uit te oefenen op de manier waarop de samenleving werkt, en dat macht wordt beperkt door recht. En dat iedereen die macht heeft gecontroleerd kan worden, ter verantwoording kan worden geroepen, door die samenleving. Zo wordt voorkomen dat macht belangrijker wordt dan recht. Recht is niks anders dan de afspraken en spelregels, wetten, die op een democratische manier tot stand zijn gekomen.

Dat begrenzen van de macht leidt er wel toe dat besturen een lastige zaak is. Niemand kan zijn of haar wil snel doordrukken omdat hij toevallig premier is geworden. Verdragen, instituten en ambtenaren bewaken de grenzen, voorkomen dat het hele land elke vier jaar na een nieuwe verkiezingsuitslag een totaal nieuwe kant op gaat, en borgen dat het beleid dat een regering kan voeren zoveel mogelijk kwaliteit heeft. Dankzij wetenschap en juridische adviezen en lessen die uit het verleden worden geleerd en informatie over de stand van zaken en debat waarin verschillende meningen op tafel worden gelegd en opiniepeilingen, dankzij al die kennis bij elkaar, sluiten maatregelen zo goed mogelijk aan bij de behoeften en belangen van de samenleving als geheel. 

Natuurlijk maakt dat allemaal dat het lastig is om het land te regeren op basis van politieke overtuigingen, maar het kan wel. Tenminste als een politicus ook anderen kan overtuigen van een idee. En altijd beperkt, nooit als een dictator die met Grote Beslissingen zonder overleg kan bepalen hoe het leven van miljoenen mensen er morgen uit zal zien. Af en toe is het frustrerend als recht boven macht gaat, als besturen een kwestie van eindeloos onderhandelen en debatteren is binnen harde juridische grenzen van eerder gemaakte afspraken. Maar het grote voordeel is dat de kans op hele grote fouten beperkt blijft en dat de macht over het hele volk is gespreid.

Die macht aan het volk, volkssoevereiniteit, betekent wel dat de macht over miljoenen kiezers verdeeld is. Elke kiezer moet z'n kans op invloed delen met al die anderen, waardoor het ook al lastig wordt om bij te sturen. Opnieuw: het kan wel, met overtuigingskracht.

Fascisme in beeld

 

Dit is hoe de teloorgang van democratie en rechtsstaat eruit ziet. Akelig, beangstigend. Het is kennelijk lastig voor mensen om de waarde van instituties van de democratische rechtsstaat te bevatten - te abstract, te 'hoog over'. Hoezo zou je kwaadaardige criminelen en enge kinderverkrachters niet met harde hand op mogen pakken en deporteren? We willen veiligheid en eigen volk eerst.
Dit is hoe het voor iedereen uit kan pakken in de niet-rechtsstaat. Rechteloos, machteloos, vernederend. De vrouw is geen videoproducer, geen Amerikaan, geen burge. Ze heeft niks te vertellen. Ze stelt niks voor. Misschien dacht ze heel wat van zichzelf, maar nu leert ze een lesje. Ze zal het voortaan wel uit haar hoofd laten om zich openlijk tegen het regime te keren. En omstanders trouwens ook.

In een rechtsstaat maakt het niet uit wie of wat je bent, het enige wat telt is wat je gedaan hebt. Onder het fascisme maakt niet uit wat je doet of waar je in gelooft, je kan altijd de verkeerde zijn op de verkeerde plaats. Een Aziaat, of lesbisch, of misschien journalist. Wie zich nu nog geen zorgen maakt om populisme en extremisme, om de ondermijning van democratische instituties en de afbraak van minderheidsrechten, wie nu nog denkt dat hij of zij zelf buiten schot blijft, is opzettelijk kwaadaardig.

Eigen volk eerst

Het is menselijk om je meer te bekommeren om diegenen die je na zijn dan om anonieme volkeren ver weg. Familie, buren, clubgenoten. Mensen die dezelfde taal spreken, die vergelijkbare ervaringen hebben, mensen waar je opvattingen en mores mee deelt. Mensen die je bij de Appie tegen kan komen of op het werk. Die ook belasting betalen in hetzelfde land en die naar dezelfde stembus gaan. Mijn eigen volk, dat zijn mensen die de Nederlandse tolerantie en solidariteit in hun tenen hebben zitten, die de lange traditie van democratie en recht waarderen en beschermen, die Nederlandse fatsoensnormen en hoffelijkheid kennen. Niet zo moeilijk, dat wie ‘eigen’ is voor gaat. Ik ben geen monster dus ik heb ook wel wat over voor de verwegge mensen, maar ook ik voel wel voor eigen volk eerst.

Waarbij ‘eerst’ natuurlijk slaat op: volk vóór multinationals en aandeelhouders, het hele eigen volk vóór een paar slimmeriken die weten hoe ze zichzelf ten koste van het volk kunnen verrijken. Vrijheid, gelijkheid en broederschap vóór winst, macht en exploitatie.

Collectieve machteloosheid

Democraten en antidemocraten strijden niet met dezelfde wapens. Fascisten en andere antidemocraten bedienen zich van leugens, ophitserij en haatzaaien, intimidatie, vernieling en geweld. Verdeel en heers. Voor wie de democratische rechtsstaat dierbaar is zijn er niet zoveel opties. Kennis, informatie en interpretatie, humor en kunst, solidariteit, verantwoordelijkheid en mobilisatie en dan houdt het wel zo'n beetje op. Je kan de democratische rechtsstaat niet verdedigen met geweld en terreur; dat zijn nou juist de methoden om 'm af te breken.
Dus wie kennis, informatie en cultuur beheerst bepaalt welk regime haalbaar is.

Lelijk Westland

In een paar uur verdwalen in het Westland (de richtingwijzers voor fietsers zijn in deze regio aanzienlijk slechter dan in de rest van Nederland) viel ik van de ene cultuurschok in de andere. Wàt een lelijkheid! Ruimtevretende wansmaak en protserigheid. Ik bleef naar adem snakken en tegen de tijd dat ik door het duidelijk steenrijke Kwintsheul fietste met z'n Belgisch aandoende Disneyvilla's met twee tot drie enorme auto's op de oprijlaan was ik al bijna bekeerd tot het communisme. Ik denk dat we drie vluchtelinggezinnen per woning kunnen inkwartieren hier en dan merken de bewoners er nog weinig van. Tegen Naaldwijk viel het kwartje, dit is PVV-heartland. Ze hebben misschien veel overdaad te verliezen. En nog meer lelijkheid, en vieze sloten waar ik hier en daar een stiekeme afvoerslang in zag lozen.
Eenmaal terug in Den Haag belandde ik middenin een fascistendemonstratie. Van onpasselijk naar verdrietig, ik was blij dat het begon te regenen.

Steinmetz, De tien van Den Haag

Voor ik aan het boek begon was me al duidelijk dat Steinmetz een goeie verteller is. Dat werd in het boek bewaarheid. Knap hoe hij een zo volledig mogelijk beeld schetst van de feiten, zodat je als lezer je goed kan voorstellen hoe een en ander verlopen is. En dat zonder teveel details te noteren en zonder er een saaie chronologische opsomming van te maken. Daardoor worden de gebeurtenissen en handelingen van de SG’s in oorlogstijd goed duidelijk zodat je je kan afvragen welke afwegingen je zelf zou maken.

En dat moeten we ons allemaal afvragen, want de parallellen tussen toen en nu zijn griezelig groot. Het fascisme rukt weer op en bewindspersonen tonen geen democratisch leiderschap. De dilemma’s voor ambtenaren zijn herkenbaar: wat is het algemeen belang en wie bepaalt dat; hoe groot is je persoonlijke invloed en in hoeverre moet je als ambtenaar gewoon voegen naar de macht? We voelen ons op een vergelijkbare manier als de topambtenaren van destijds als kikkers die langzaam gekookt worden.

Er zijn echter ook wel belangrijke verschillen tussen de huidige tijd en de bezetting. In de oorlog was het in ieder geval duidelijk dat de machthebbers hun macht niet op legitieme wijze hadden verkregen, dus een neutrale ambtenaar hoefde hen niet te bedienen vanwege hun democratische legitimatie. Tegenwoordig wordt de rechtsstaat van binnenuit ondermijnd en uitgehold en bovendien gaat dat vooral ten koste van mensen die juist geen eigen burgers zijn. En deze keer zullen we niet door militaire macht van buitenaf worden ontzet.

Dat maakt vragen als aan wat en aan wie je als ambtenaar loyaal bent en wat het goede is om te doen of juist te laten, minstens zo ingewikkeld als in ’40-’45.

 

Aanvallen op de rechtsstaat

Ik herinner me onderzoek waaruit bleek dat mensen die de Telegraaf lazen banger voor boeven waren en dat ze de criminaliteit te hoog inschatten. Twintig jaar geleden kreeg ik af en toe het verwijt dat ik Godwins produceerde.

Ik hoop heel erg dat dat het fenomeen is waar ik nu zelf last van heb, in mijn bubbel van NRC/FD/Mastodon/NewYorkTimes/politicologie. En dat mijn beeld, dat mensenrechten, democratie, internationaal recht, vrede, veiligheid, vrijheid, solidariteit en welvaart voorbij zijn, enkel voortkomt uit het feit dat ik heel selectief nieuws consumeer.

Maar ik durf het niet te hopen dus ik probeer te verzinnen of het tij nog te keren is, hoe dan, en wat ik daaraan zou kunnen doen. Anders dan gematigd links stemmen, integer werken en meedemonstreren tegen de allerergste terreur. Wie gaat serieus verzet tegen het oprukkend fascisme organiseren?

Pfeijffer, Grand-hotel Europa

Ergens op tien, twintig procent van dit pretentieus zware boek realiseerde ik me dat het in feite een pamflet is. Een politiek-maatschappelijke stellingname die op allerlei manieren wordt beargumenteerd. Effectief wel, want ik ga als lezer helemaal mee in de afkeer van toerisme. Nou neigde ik daar toch al toe dus het is de vraag in hoeverre deze verhaalloze 547 pagina's tot extra overtuiging hebben geleid.
Maar met het doorworstelen van de laatste tientallen pagina's bedacht ik dat pamfletschrijven toch ook een kunst is, en dat Pfeijffer die kunst toch niet verstaat. Het boek lijkt meer op een taaloefening, een schoolschrift voor het vak eloquentie. Ondanks best aardige passages bijna niet vol te houden, wat een afrader.

Meidenzorgen

Van kinds af aan genoot ik van wandelen middenin de nacht, op m'n eentje. Na een feestje of het stappen naar huis fietsen, genieten van de stilte, het maanlicht, de nachtnatuur en de frisse lucht. Als puber liftte ik heel Nederland door zodat ik oudere vrienden die al op kamers waren op kon zoeken.
Vrijwel iedereen vond dat onverantwoord en ik heb zelfs ruzie gemaakt met mensen die me naar huis wilden brengen omdat het gevaarlijk zou zijn als ik alleen door buitenwijken en bossen zou gaan. En als m'n moeder me betrapte op liften waren de rapen gaar. Heel begrijpelijk natuurlijk want het wàs ook spannend en ik wist ook dat ik gevaar liep. Er waren paniekmomenten en ternauwernood ontsnappingen. Maar ik weigerde om me door mijn angst gevangen te laten houden, om vrijheid en intens genot in te leveren omdat er een kans bestond dat ik zou worden aangerand, verkracht of vermoord.
Tegelijk vond ik het een oneerlijke gedachte dat ik zelf verantwoordelijkheid droeg voor het risico van een aanval. Dat ik, mocht me iets akeligs overkomen, daar niet over zou mogen klagen. Omdat ik er willens en wetens voor zou kiezen.

Ik heb, net als ieder ander (potentieel) slachtoffer, nooit gekozen om aangerand te worden. Ik heb afgewogen dat mijn vrijheid me meer waard is dan mijn veiligheid. Maar ik vind wel dat de hele maatschappij zich druk moet maken om ieders veiligheid, ook de mijne. En dat we dus mensen niet op moeten voeden om bang te zijn voor elkaar maar om zorg voor elkaar te dragen en elkaar met respect te bejegenen.

Regeringscoalities

Toen Rutte IV viel over de leugens van Yesilgöz over nareizigers, bleven D66, CDA en CU verbaasd achter omdat ze volgens hen bijzonder dicht bij een akkoord over migratie en asiel waren geweest. Maar ja, het electorale VVD-belang ging even voor het landsbestuur, destijds. Yesilgöz ontkende hevig dat er effectief migratiebeleid had kunnen zijn.

Het lijkt er op dat Veldkamp het echt niet meer aankon, de weerstand tegen zijn pogingen om meer te doen om genocide te stoppen. Maar mogelijk was er ook een electoraal motief, al ziet het er niet naar uit dat NSC alsnog door kiezers beloond gaat worden voor een wel erg laat principiële opstelling. Een wrange grap is het wel dat VVD en BBB als de vermoorde onschuld beweren dat ze wel degelijk richting Veldkamp wilden bewegen en dat het dus puur aan NSC ligt dat het gevallen kabinet nog een keer is gevallen.

WRR, Deskundige overheid

Een vriend begon meteen smadelijk te lachen toen hij de titel Deskundige overheid zag, volgens hem een contradictie. En dat tekent precies het probleem: het publiek heeft een bijzonder lage dunk van de overheid en dan met name van de deskundigheid. Mensen met meer extreme denkbeelden twijfelen ook veel aan de integriteit binnen de overheid - in beide gevallen heeft men niet het idee dat de overheid een lust in plaats van een last is.
Ik ben ervan overtuigd dat die lage dunk niet alleen een gevolg is van medialogica en extremistische verdachtmakingen, maar ook gewoon door onwetendheid komt. Veel burgers hebben maar weinig direct met de overheid als dienstverlener te maken en negatieve ervaringen, zoals slechte dienstverlening, afhankelijkheid en handhavingsdwang zullen hen mogelijk meer bijblijven dan positieve. Op heel veel vlakken waar het algemeen belang wordt gediend zullen veel burgers dat vanzelfsprekend vinden en niet bedenken wat ervoor nodig is. En om politiek en overheid te begrijpen is inzicht nodig dat weinig burgers hebben. Als gevolg van gebrekkige scholing (wie krijgt er nog staatsinrichting op school?), als gevolg van gebrekkige interesse (waarom zou je je in je vrije tijd verdiepen in zoiets saais als politiek en beleid?), en ook als gevolg van gebrekkige verantwoording (die volledig in Haagse termen en formuleringen gebeurt en zelden op een manier die voor normale burgers te volgen is).

Hoe dan ook, een goeie overheid is cruciaal en goed is in dit verband in elk geval integer en deskundig. Bij de inspectieraad hebben we het over professionalisering maar deskundigheid is eigenlijk beter, raker. De WRR maakt beter duidelijk dan wij dat het niet (alleen) om de vakbekwaamheid van individuele ambtenaren of politici gaat maar vooral om beleid, structuren en cultuur. Kennis en kunde moeten gewaardeerd worden, er moet worden gemonitord op welke vlakken het aan expertise ontbreekt, een brede ambtenarenopleiding ten behoeve van goed ambtenaarschap, ambtelijk vakmanschap is dringend noodzakelijk evenals meer kennis voor politici.
Heel fijn dat de WRR het daarbij niet alleen over wetenschappelijke en technische kennis heeft maar ook over proces- en procedurele deskundigheid, over rolopvattingen en staatkundige verhoudingen en over perspectieven, meningen en belangen van burgers. Ook heel belangrijk dat in dit rapport duidelijk wordt gemaakt dat er niet zomaar een rechte technocratische lijn te trekken is van kennis naar goed beleid. Daarom heb ik het meestal meer over inzicht dan over kennis: allerlei verschillende soorten informatie moeten worden betrokken bij afwegingen, oordelen en besluiten. Precies de reden dat ik het integraal afwegingskader een prettiger benadering vond dan het beleidskompas: een kompas wijst het noorden correct aan, geeft de juiste richting, terwijl een kader een heletruimte omrandt waarbinnen afwegingen moeten worden gemaakt.

Deskundigheid betekent in mijn ogen dat je keuzes kan motiveren, beargumenteren. Daar kan iemand andere argumenten tegenover zetten zodat de uiteindelijke keuzes, besluiten of oordelen scherper en beter worden. Deskundigheid of professionaliteit of verantwoord werken betekent ook dat je leert en leren kan alleen als je open staat voor de mogelijkheid dat iets beter kan of dat een ander iets beter weet dan jijzelf. En beter, dat wijst waarden en hoe meer die worden geëxpliciteerd, dus hoe duidelijker wordt bepaald 'waarvoor je het doet', hoe groter de kans dat je kan vaststellen of je het goed doet.

De WRR maakt helder onderscheid tussen het beschikken over kennis en het benutten van kennis. Mijn werk zit daar precies tussenin. Ik kan wat ik doe benoemen met mooie termen als vraagarticulatie en onderzoeksbegeleiding en kennisvertaling, maar wat ik vooral doe: ik lees dit soort rapporten zodat mijn collega's niet alles zelf hoeven te lezen. En ik vind het heerlijk, zelfs in m'n hangmat op de camping.

Pollack, Vandaag is geen dag voor verraad

Al m'n politieke angsten in een roman, nou ja roman is een te blij woord eigenlijk. Fictie, maar bepaald geen vergezochte fictie ben ik bang. Tien jaar geleden zouden we nog denken dat er wel erg veel verbeelding nodig zou zijn om het verhaal te geloven. Ik heb het boek op vakantie gelezen en dan lees ik geen krant, maar desalniettemin maak ik de gebeurtenissen zoals in het verhaal bijna dagelijks mee. De clash van verschillende logica's. Ik ben meer een Werner, die zo gelooft in de abstracte, voorwaardelijke, idealen van democratie en recht dat hij weinig aandacht besteedt aan de praktische en dagelijkse ervaren onrechtvaardigheden die er ondanks de rechtsstaat altijd zijn. Om me heen zie ik dat de meeste mensen juist geen notie nemen van de democratische infrastructuur die onder beleid moet liggen wil er een kans zijn op rechtvaardigheid.
Ik had het boek nog niet uit of ik raakte in een verhitte discussie met een Franse Hongaar die zijn afkeer van Macron letterlijk uitschreeuwde en waarmee ik zo ongeveer alle idealen van gelijkheid en duurzaamheid en eerlijke verdeling deelde, maar die zichzelf als anarchist beschreef en erg overtuigd was dat het doel de middelen heiligt. Toen ik vroeg naar zijn tolerantie voor geweld beweerde hij niet te begrijpen waar mijn vraag vandaan kwam, hij was immers tegen geweld. Dat geloven heel veel Mok- en Rien-achtigen ben ik bang, dat het 'wegsturen' van huidige bestuurders geweldloos en democratisch is omdat 'het volk' het zou willen en omdat de systemen waarmee macht wordt toegedeeld nooit perfect leiden tot honderd procent afspiegeling van dat wat een meerderheid wil. Voor populisten, zeker voor de linkse variant, ligt het sinds Lenin voor de hand om corruptie en uitbuiting en vervuiling te associeren met 'de elite': de rijken, de gepriviligieerden. De analyse begint goed als we vaststellen dat er ongebreideld veel macht is verzameld door enkelen die hun eigen belangen boven een 'algemeen belang' stellen. Maar al gauw wordt de analyse omgedraaid: iedereen die andere opvattingen over het algemeen belang heeft dan jij, hoort dus bij de elite. Van vertegenwoordigers van één van de vele perspectieven in een pluriforme samenleving worden het dissidenten. Een echt rechtvaardige samenleving moet wel homogeen zijn want rechtvaardigheid heeft maar één vorm. Pollack geeft mooi een meer psychologische duiding aan het populisme van extinction rebellionachtige idealisten en bij het lezen voel ik weer de machteloosheid om daar overreding tegenover te stellen.

Pef, Petit éloge de l'aéroplane

Vaak lees ik een frans boekje zonder er een woord van te begrijpen en dan blijk ik toch te kunnen vertellen waar het over ging. De geschiedenis van de luchtvaart van voor de Eerste Wereldoorlog. Hoeveel vrouwen vlogen. En hoeveel doden er vielen, bijvoorbeeld bij het aandraaien van de propellor. Ik hoorde dat Bill Moyes er veertig jaar geleden bijna nog een paar vingers mee verloor. 
 

Kramer, Persoonlijke onderzoeksbelevingen

Ik geef toe dat het niet helemaal normaal is om in m'n vakantie de memoires van een oud-collega van de rekenkamer te lezen, een uiteenzetting over de verschillende onderzoeken die hij zich herinnert. Maar ik heb genoten, vanwege het gefundeerde cynisme waar ik me natuurlijk voortdurend Harry's gezicht bij voor de geest haal, en vanwege de heerlijke gezond-verstand-taal waarmee hij enorm ingewikkelde zaken toelicht. En eigenlijk geloof ik dat heel veel mensen dit boek zouden moeten lezen en niet alleen voormalig rekenkamermedewerkers die zich verschillende gebeurtenissen nog herinneren.
Ik ben een van de weinige nerds die gelooft dat onderzoeksrapporten van de Algemene Rekenkamer zinvol leesvoer zijn voor iedereen met belangstelling voor politiek, bestuur en beleid. Voor iedereen die in democratie gelooft. En voor iedereen die hoopt dat we collectief lessen leren zodat we domme fouten niet herhalen. Maar rekenkamerrapporten zijn vaak best taaie kost, ondanks de uitstekende redactie en vormgeving, en het is ook erg veel om te lezen naast al het andere interessants dat er in Den Haag wordt opgeschreven. Daarom juist is het boekje van Harry een aanrader: in een paar pagina's schetst hij zowel een heel goed beeld van het werk van de Algemene Rekenkamer als van de manier waarop beleidsmakers al dan niet verantwoord te werk gaan. Meestal niet, ook al zijn ze te goeder trouw (waar Harry volgens mij net iets minder in gelooft dan ik). Het is vaak schokkend om te lezen hoe ministeries jarenlang cruciale informatie voor het parlement verborgen hielden, manipuleerden, belastinggeld verspilden en politieke meerderheidsbesluiten teniet deden. Tegelijk vind ik het dan weer een geruststellende gedachte dat er een instituut is als de Algemene Rekenkamer, waar onderzoekers werken als Harry Kramer, die proberen uit te zoeken hoe het echt zit.

Asielnoodmaatregelenwet

‘Streng’ associeer je niet direct met immoreel, rechtsstaatondermijnend, een herhaling van de fascistische geschiedenis. Achter ‘streng’ komt vaak meteen ‘doch rechtvaardig’. Een leraar of een rechter is streng.

Een asielnoodmaatregelenwet is vals en gevaarlijk, wreed en immoreel, om heel veel redenen. Het gaat echt niet om een pannetje soep, het gaat om het helpen van onderduikers en het beschermen van mensen tegen ziekte en honger, mishandeling, gevangenschap en moord. Mijn sociaal-katholieke moeder heeft haar hele leven illegalen in huis opgevangen omdat ze haar steentje bij wilde dragen aan een betere wereld. Zij kon (en wilde) niet beoordelen of die mensen juridisch recht op een vluchtelingenstatus hadden, ze wilde mensen in nood die een beroep op haar deden de deur niet wijzen. Ik heb er van geleerd dat je toch iets kan doen als de wereldproblemen wanhopig groot lijken.

Maar goed, het strafbaar stellen van illegaliteit – van het in Nederland zijn zonder de juiste papieren – leidt natuurlijk tot racistische handhaving. Mijn witte Australische vriend die al jaren zes maanden per jaar in Nederland woont op een visumvrijstelling is nog nooit naar z’n papieren gevraagd. Terecht overigens want hij heeft goeie redenen om hier te wonen, draagt bij aan onze economie en samenleving en kost de Nederlandse belastingbetaler helemaal niks. Maar dat terzijde.

Illegaliteit strafbaar maken terwijl je tegelijk helemaal niks doet aan het voorkómen dat mensen naar Nederland proberen te komen is alsof je mensen uit Gaza wegjaagt maar wel de uitgang blokkeert. En het leidt dus tot strafbaarheid van hulpverlening, door mensen die onderduikers helpen ‘medeplichtig’ te verklaren.

Het stomme is dat de discussie over de strafbaarheid het zicht wegneemt op de talloze andere problemen in de asielwet. Het begint natuurlijk met het idee van een ‘nood’wet, alsof er een noodtoestand is waarbij de beschuldigende vinger naar de vluchtelingen zelf wordt gewezen, de mensen die slachtoffer zijn en die volkomen natuurlijk een veilig heenkomen zoeken. De noodtoestand wordt gefabriceerd door jarenlang waardeloos opvang- en inburgeringsbeleid. Er is overlast voor nou net die Nederlanders die toch al weinig mogelijkheden hebben zich aan maatschappelijke problemen te onttrekken. Overlast wordt vooral door arbeidsmigranten uit Oost-Europa veroorzaakt en door overvolle studentenhuizen, en voor zover asielzoekers overlast veroorzaken zou daar met goede begeleiding en onderwijs en werk iets aan gedaan kunnen worden.

De wet veroorzaakt zoals bekend ook nog eens gigantische overregulering, uitvoeringsproblemen en knelpunten door inconsistent beleid, in een tijd dat alle politieke partijen de mond vol hebben van vereenvoudiging van regelgeving en verkleining van de overheid. En het veroorzaakt enorm veel leed en onzekerheid met alle maatschappelijke gevolgen van dien: in plaats van het benutten van de talenten van asielzoekers duwen we ze liever de psychiatrie en de criminaliteit in.

Een extreem-rechtse libertaire kennis betoogde ooit dat deugmensen die het nodig vinden om vluchtelingen op te vangen daar dan ook zelf maar voor op moeten draaien. Neem zelf een asielzoeker in huis, vond hij. Dat wordt nu dan dus strafbaar, als zo’n asielzoeker door de IND is afgewezen maar nergens heen kan.

Tenslotte is de wet ondermijnend voor zowel de democratie als de rechtsstaat. Een onuitvoerbare en immorele wet aannemen en dan zeggen dat je bij voorbaat niet wil dat ie wordt gehandhaafd is natuurlijk bijzonder kwalijk in een rechtsstaat, waar wetgeving bijzonder serieus moet worden genomen. Historisch besef was één van de verdedigingslinies van de rechtsstaat en dat is rond de asielwet ook al volledig afwezig. We doorlopen collectief dezelfde stappen als die in de jaren twintig en dertig tot fascisme hebben geleid.

Ondemocratisch is het om niet alleen een heel controversieel onderwerp snel even af te handelen, tegen de uitdrukkelijke wensen van een groot deel van de Kamer in, en dat in een periode dat een kabinet demissionair is en dus nauwelijks ter verantwoording geroepen kan worden. Het is ook niet erg democratisch om je gat af te vegen met een fatsoenlijke wetgevingsproces waarin advies van de Raad van State er toe doet. Om het allemaal echt ondraaglijk pijnlijk te maken staat de nationale politiek en de volksvertegenwoordiging weer bijzonder voor schut, met drie bewindspersonen rond asiel die alle drie kwijlen dat zij streng strenger strengst zijn, parlementariërs die hun eigen werk evident niet begrijpen en partijleiders die tegen elkaar op liegen en framen zodra het over asielzoekers gaat.

Deze wet is niet streng, het is wreed, gemeen en gevaarlijk.

Misbaar en vervangbaar en toch niet overbodig

Ik ben ambtenaar, in een adviserende staffunctie op het terrein van ‘kennis’ en ‘strategie’ bij een netwerkorganisatie zonder extern mandaat. Veel vager kan het niet. Ik ben onmisbaar noch onvervangbaar en het is vrijwel onmeetbaar wat mijn inspanningen opbrengen.

En toch geloof ik dat mijn werk zin heeft, dat de overheid een pietsie beter is doordat ik, of iemand anders zoals ik, er aan bijdraag, en dat dus Nederland er bij gebaat is dat ik mijn werk doe. En dan vind ik mijn baan ook nog leuk, bijna leuk genoeg om erg op een hobby te lijken. Wat het natuurlijk weer als volkomen nutteloos verdacht maakt.

Maar om de kwaliteit van de overheid te vergroten zijn er best veel ambtenaren zoals ik nodig. Mensen die kritisch mee- en tegendenken, die kennis en inzichten ‘van buiten naar binnen’ halen en in strategische noties vertalen, die mensen, organisaties en kennis aan elkaar koppelen door ze met elkaar in contact te brengen. Er zijn er veel zoals ik, en tegelijk functioneren die allemaal weer net ietsje anders. En we wisselen ook nog wel eens van baan. Daardoor komt er veel toeval bij kijken, bij de vraag waar onze meerwaarde in zit. En er zal best af en toe wat tijd of zelfs wat geld worden verspild. Maar als wij er niet waren zou de overheid een verzameling losse afdelingen, organisaties en individuen zijn waar niet wordt geleerd hoe het serieus beter moet en kan.