Ian McEwan, Lessons

 Als tiener was ik bevriend met een junkie die in reincarnatie geloofde. Hij legde me uit dat een mens net zo vaak opnieuw moest leven tot hij alle nodige lessen had geleerd. Ik vond zelf reincarnatie eigenlijk overbodig. Volgens mij kreeg je één mensenleven en daarmee heb je het te doen. Hoe langer je leeft hoe groter de kans dat je je les leert.

We waren het er over eens dat de nodige lessen voor iedereen anders kunnen zijn. Verschillende omstandigheden, verschillen in opvoeding, verschillende karakters maken dat het om verschillende lastigheden draait. Maar dat ook levenslopen van elkaar verschillen doet er niet zoveel toe voor de mogelijkheden om er wijzer van te worden; je leert door je ervaringen en die gaan over je percepties van gebeurtenissen, interpretaties.

Dat zag ik allemaal terug in Lessons. Met als meest herkenbare raakpunt de scene waarin Roland de juf die hem misbruikte confronteert. Hij is extreem selfconscious - wat niet goed vertaald wordt met zelfbewust, het is eerder het tegenovergestelde. Zich bewust van zichzelf. "He nodded. A great weariness had come over him. Also oppression. Their encounter was corrupt, distorted by a withheld history - his own. He was the cocky little sprat who came looking for instant sexual initiation for fear that the world was about to end. In his tiny boys-only sphere she was the only available one he knew. Attractive, single, erotically inclined. He came itching with purpose and was pleased and proud when he got what he wanted. Now, forty years later, he had come to accuse this dignified lady, demand under threat a session of self-criticism. Like a young guardian of the Cultural Revolution, one of a self-righteous mob, tormenting an elderly Chinese professor. He had come to hang a sign round the neck of Miss Cornell. But no, this was all wrong. This was thinking like an adult. His life had been altered. Some would say ruined. But was it really? She had given him joy. He was the stooge of current orthodoxies. No, that wasn't it either!
The tipping falling tumult of these contrary notions sickened him. He could not listen to any more from her and he could not bear his own thoughts."

Oorzaak en gevolg, misdaad en straf, schuld en boete. Was je leven anders verlopen als?

De vier belangrijke vrouwen in het leven van Roland zijn opeenvolgende figuren met steeds groter graden van verantwoordelijkheid. Zijn moeder is slachtoffer van de tijd, beslissingen die voor haar genomen worden. Miss Cornell wordt gedreven door haar eigen verhaal, als slachtoffer van haar eigen verdriet deed ze het foute. Alissa moet zwaar betalen voor haar succes. Alleen Daphne is een echte vriendin. Maar ook zij ontkomt niet aan gebeurtenissen, pech, omstandigheden. De les die de lezer kan leren is dat het altijd weer om liefde gaat, om het liefhebben. Ook om jezelf te vergeven.

Feminisme

Het afgelopen decennium vervingen de woorden diversiteit en inclusie/inclusiviteit begrippen als gelijkheid en gelijkwaardigheid. Dat leek mij uitstekend, het idee dat het niet uitmaakt hoe raar of 'anders' je bent, je hoort er sowieso bij omdat je mens en burger bent. Diversiteit gaf uitdrukking, dacht ik, aan de oneindige veelkleurigheid en veelvormingheid van de mensheid. Het stond tegenover selectiviteit, tegenover homogeniteit, tegenover uitsluiting en rechteloosheid.

Maar diversiteit is verworden tot een kwantitatief begrip dat duidt op 'gemengde samenstelling'. En dat gemengd, dat kan alleen maar als je mensen in categorieën indeelt. De identiteitsverheerlijking waarin iedereen zichzelf als type voorstelt en vervolgens een plek op het podium opeist. Eén enkel kenmerk is doorslaggevend voor je positie: huidskleur, geslacht, seksuele voorkeur. En dat dan alsmaar verfijnder zodat het complete alfabet nodig is om vast te stellen wie je bent. Om je te legitimeren, want zodra je jezelf een letter opplakt dien je je ook met haar en huid te conformeren aan de normen die bij die letter horen. Wat je zegt, wat je vindt, hoe je je kleedt, welke smaak je hebt en wie je vrienden zijn ligt besloten in de categorie waartoe je behoort. En een 'divers' gezelschap betekent dat er van elke soort evenveel in moeten. Desnoods zullen mensen zich uit moeten kleden denk ik, om te bepalen of ze wel tot de gewenste categorie horen.

Daarmee is diversiteit zo langzamerhand antifeministisch geworden. In plaats van de feministische ambitie om identificatie aan de hand van persoonskenmerken overbodig te maken gebeurt precies het tegenovergestelde. Als een stel pubers delen we onszelf en ieder ander in en verwachten we dat de nodige stereotypen waar worden gemaakt. Keuzevrijheid betekent niet langer dat je de vrijheid hebt om alle keuzes te maken die burgers mogen maken omdat ze burgers en mensen zijn. Integendeel, je hebt alleen de vrijheid om je identiteit te kiezen, maar daar zitten dan vervolgens wel alle bijbehorende rechten en plichten aan vast.

Ik ben feminist. Geslacht en seksuele voorkeur zouden er niet toe moeten doen in het openbare leven. Ik hoop dat ook mannen en ook hetero's feminist zijn want pas als iedereen inziet dat intieme details over iemand puur privé zijn - niet iets om je voor te schamen maar ook niet relevant voor de vraag of je iets kan of mag - komt gelijkheid binnen handbereik. Daar zal diversiteit overal een mooi gevolg van zijn.

Extinction Rebellion & friends

 

Stage in Nepal

 

Vijfendertig jaar geleden liep ik stage bij een mensenrechtenorganisatie in Nepal, en ik raakte er dik bevriend met Meena (ik mocht niet Mina schrijven ook al was dat wel de meest logische schrijfwijze met ons schrift). Nadat ze met haar vriend een paar dagen naar Den Haag kwam verloren we contact. Dat herstelde pas door facebook en via dat medium maakten we afspraken over haar volwassen dochter die deze week in Den Haag is.
Shreya en haar vriendinnen waren zeer geinteresseerd in het verleden van haar moeder en mij en in mijn ervaringen in Nepal in '91 en '93. Waardoor ik voor het eerst in decennia probeerde te formuleren wat ik er van had gevonden, wat ik er had geleerd. Het eerste wat in me op kwam was dat ik vooral alles in me op had genomen, alles was zo vreemd en anders dan ik kende. Ik had moeite om er iets van te vinden. Jaren heb ik geworsteld met cultureel relativisme: het leek me niet juist om westerse waarden en ideeen op te leggen maar tegelijk zag ik toch wel een hoop leed en onrecht en ook dat kon toch niet opgevat worden als normaal in een andere cultuur.
De oplossing kwam van de oprichter van het INSEC, de organisatie waar ik negen weken mocht meedoen, Prakash Kaphley die een paar maanden eerder in een vliegtuigongeluk was omgekomen. Hij stelde vast dat geen mens het ok vindt als z'n fundamentele rechten geschonden worden en dat er geen fatsoenlijke redenering kan zijn die bepaalde categorieen mensen hun rechten als mens ontzegt. Mensenrechten zijn universeel.
Daarbij kwam dat we feministen waren, Meena en ik. Vooral vrouwen waren weer eens het haasje in het ongelooflijk arme en oneerlijke Nepal. Verdeeld langs etnische, kaste en regionale scheidslijnen kon je leven er nog altijd beroerder uitzien dan dat van een man, als je als kumari tot prostitutie veroordeeld werd bijvoorbeeld of als je in de westelijke Terai in lijfeigenschap leefde werkte en stierf.
Het is me nooit gelukt om Nepal echt te begrijpen. Ik kon het niet eens worden met de directeur die overtuigd communist was vanuit zijn geloof in gelijkheid. De taal heb ik nooit voldoende beheerst voor een volwassen gesprek. En de tienduizenden kilometers afstand tussen Meena en mij deden gewoon pijn. Maar haar dochter brengt me genoeg terug om me te realiseren dat mijn politieke referentiekader grotendeels gevormd is door onze gesprekken en ervaringen in die negen weken. Ik ben niet alleen nog meer overtuigd geraakt van het levensbelang van goed werkende instituties van een rechtsstaat. Sinds Nepal kan ik ook uitleggen waarvoor die instituties dienen.