Voor
het eerst maakte ik mee wat mensen bedoelen die Duits zo’n prachtige
taal vinden. Het kostte me duidelijk extra moeite om een boek te lezen
in een taal die ik nooit heb leren spreken – ik werd als lastige puber
de klas uitgestuurd. Maar passief begrip is goed te doen, en Roth
schrijft op de één of andere manier eenvoudig, terwijl het nooit simpel
wordt. Niet alleen z’n taalgebruik is eenvoudig,
ook z’n verhaal, z’n hoofdfiguren, en z’n thematiek. Door de eenvoud
krijgt het een enorme kracht.
Gewone
soldaat redt instinctief het leven van de keizer, wordt in de adelstand
verheven en wordt daarmee geintroduceerd in de complexe moraal
van de elite. Zijn zoon is niet belast met eenzelfde ingewikkelde
positie in het leven, die wordt in alles het stereotype van de
Habsburgse edelman. De manier waarop hij zíjn zoon opvoedt is daar een
uiting van. Zoonlief, de luitenant, heeft te weinig ruggegraat
om van drank, gokken en een vrouw af te blijven en als hij eindelijk
iets dappers doet is dat vooral een onbezonnen daad die hij met de dood
bekoopt. Hoe heldendom verwordt tot erfzonde.
Afgezien
van de fijne literaire ervaring vond ik het fascinerend om een beeld te
krijgen van de Duits-Habsburgse wereld rond de eeuwwisseling.
Ik had nooit beseft hoe ontzetted ver weg die wereld van de mijne is,
hoe vreemd en bizar, terwijl je het turend door een kaleidoscoop toch
herkent als een voorganger van onze werkelijkheid. De absolute waarde
van gehoorzaamheid en conformisme, de strikte
scheiding van klassen en rangen en beroepen zodat er bijna een soort
kastenstelsel bestaat. We kennen het nu niet meer, maar herkennen het
wel en als lezer ben je griezelig goed in staat om te begrijpen hoe het
werkt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten