Walter Kempowski, Alles umsonst

De titel, alles voor niets, interpreteer ik dubbelzinnig: de oorlog en het nazisme hebben niks opgeleverd maar ook: alles wat de figuren hebben willen, nemen, is gratis. Je hebt jarenlang oorlog gevoerd, miljoenen slachtoffers gemaakt, gegraaid en geroofd en waar eindig je mee? Met een kapotte wereld en het verlies van je spullen, je thuis, en uiteindelijk je leven.
In de tekst wordt éénmaal naar de titel verwezen, in een gedicht, maar laat mijn Duits nou net onvoldoende zijn om dat goed te begrijpen. Dus mogelijk mis ik nog een derde, subtielere, interpretatie. 

Iedereen in dit verhaal is onsympathiek, op het kind Peter na misschien. Iedereen is zelfzuchtig en gekmakend passief. Volgzaam natuurlijk, het Heil Hitler is niet van de lucht, maar vooral totaal niet in staat om verantwoordelijkheid te nemen. Tegen het einde van het verhaal is hun ondergang bijna bevredigend.

Ik kende nog geen ander verhaal rond de vluchtende Duitsers die vanuit het oosten een veilig heenkomen zoeken als de Russen in aantocht zijn. Ik ken überhaupt niet zoveel vluchtverhalen, maar ik vermoed toch dat dit anders is doordat het om de mensen gaat die Hitler in het zadel hielden. Ze zijn harstikke schuldig in hun onbetekenende naïviteit. Het deed me steeds meer aan de jaren zeventig mantra denken waarin 'ze eerst de joden halen, dan de communisten, dan de buren' en uiteindelijk jou zelf.

Uiteindelijk vond ik het boek wel de moeite waard, de schets van een 'foute' bevolking - mensen die alles fout doen, fout denken, fout menen. Maar eigenlijk vond ik Unter der Drachenwand, over een Duitse soldaat die zich probeert te drukken, veel spannender.

Tuig

Minachting en angst zijn geen vruchtbare emoties als het om blokkeerfriezen wappies toetertruckers yogatutjes of boze boeren gaat, ik weet het. Maar ik kan niet anders dan me verbazen over de enorme domheid van het tuig dat weliswaar met 'liefde' zwaait maar ondertussen elke norm of regel naast zich neerlegt. Interview na interview brullen ze alleen maar dat ze 'tegen' zijn, hun 'vrijheid' terug willen en dat het kabinet weg moet. Geen doel, geen idee. Geen benul van democratische besluitvorming en maatschappelijke orde, maling aan de meerderheid, nog niet eens in staat drie zinnen foutloos Nederlands te schrijven. Waarschijnlijk nog nooit een boek of krant gelezen. Blinde overtuiging dat 'het volk' achter ze staat. Cirkelredenerend dat alleen wie mèt hen is tot het volk hoort.
En dat is waar ik zo bang van word. Niet hun intimidatie met grote trekkers of vrachtwagens, niet hun urenlange getoeter om vijf uur 's nachts in een woonwijk, niet hun extreme ongeinformeerdheid. Mijn angst gaat over hun logica: als je ons kritisch bejegent ben je een volksvijand want wij zijn het volk. Geen fascistischer idee dan dat en geen extremer aanval op democratie dan dat.
Wat ik doe is misschien net zo hard en ongenuanceerd schelden en tieren tegen medeburgers met een andere mening. Niet vruchtbaar. Maar af en toe moet ik het toch even kwijt: het geteisem is dood- en doodeng juist omdat ze zo verschrikkelijk dom zijn. Mensen die zich pas 'gehoord' voelen als ze hun zin krijgen.