Sociale media en privacy

Sinds een paar jaar hoor ik regelmatig dat sociale media de pest voor privacy zouden zijn. Dat is natuurlijk ook wel zo: facebook, google en andere sociale media-aanbieders oogsten alle persoonsinformatie die gebruikers genereren, en verkopen dat door aan bedrijven die er hun marketing en soms hun prijzen op baseren. Volgens die bedrijven ‘bieden’ ze ‘maatwerk’, volgens verontruste activisten begluren ze consumenten en maken ze mensen volkomen afhankelijk. Heel kwalijk allemaal, maar volgens mij toch niet het echte privacyprobleem. Sociale media veroorzaken dit fenomeen niet, ze faciliteren het. En de manier waarop de persoonsinformatie wordt verzameld en gebruikt levert wel scheve machtsverhoudingen op, maar de macht van commerciële bedrijven zou nog steeds begrensd kunnen worden door recht en wet.

Een grotere bedreiging van privacy komt uit de hoek van overheden en uitvoerders van publieke taken, die grote hoeveelheden intieme informatie over burgers verzamelen om er besluiten op te baseren. Overheden gebruiken nou juist niet zozeer de sociale media maar vooral allerlei eigen surveillancesystemen. Met camera’s en sensors wordt het doen en laten van mensen gevolgd, betaalregisters en contactgegevens worden gekopieerd en vooral worden steeds meer registers en gegevens zodanig aan elkaar gekoppeld dat er een hoop intieme informatie aan specifieke individuen gekoppeld kan worden. Kennis is macht, is een oude wijsheid, en overheden vergroten op deze manier hun macht.

Nog ernstiger wordt het als er inbreuk op fundamentele rechten van bepaalde burgers wordt gemaakt; bepaald op grond van die informatie over hun doen en laten, hun denken en hun geloven. Dáár zit het werkelijke privacyprobleem: alle burgers zijn gelijk maar sommigen zijn wat minder gelijk, vanwege kenmerken waar de overheid eigenlijk helemaal geen belangstelling voor zou mogen hebben. Pak je je koffers om op reis te gaan, bid je vijf keer per dag naar het oosten en heb je je laatdunkend uitgelaten over de westerse cultuur, dan verspeel je al gauw het recht om je eigen kinderen op te voeden.

Vrouwe Justitia had altijd een blinddoek om, zodat ze alleen de relevante feiten zou wegen. Er is alleen sprake van recht als de algemene wet wordt toegepast, geen aangepaste beoordeling op grond van een persoonlijke inschatting van de vraag of een burger wel braaf voldoet aan subjectieve normen van goed gedrag.

Sociale media veroorzaken geen privacyschendingen. Het privacyverlies dat mede mogelijk wordt gemaakt door sociale media leidt de aandacht af van het werkelijke probleem: als mensenrechten niet langer voor alle mensen in gelijke mate gelden, verliezen we de vrijheid om te zijn wie we zijn.