Natuur

Ik loop in de ochtendschemering door de straat. Ik hoor een paar tweets binnenkomen, en begin naar m'n telefoon te zoeken. Die had ik toch niet bij me? Dan realiseer ik me dat het echte vogeltjes zijn.

Nog steeds privacy

Het kan niemand ontgaan zijn dat privacy een hot topic is geworden door het toegenomen dataverkeer, de ontwikkelingen van informatie- en communicatietechnologie en de ongekende mogelijkheden die dat biedt. Mogelijkheden voor consumenten, voor bedrijven, maar ook voor criminelen, vijandelijke staten en machtige overheden.

Er worden emotionele discussies over privacy gevoerd, terwijl tegelijkertijd de overgrote meerderheid van burgers, ambtenaren en politici er volstrekt geen boodschap aan lijken te hebben. Die schijnbaar onverschilligen vragen zich af waar al die activisten zich zo druk over maken.

Er zijn tenminste drie terreinen waarop alle discussianten zodanig langs elkaar heen praten, dat een zinvol debat onmogelijk is. Mensen hebben heel verschillende ideeën over wat privacy is, over redenen waarom ze privacy op prijs stellen, en ze worden geplaagd door verschillende angsten over wat er gebeurt als privacy niet langer wordt gerespecteerd.

Definitie

Voor de één is privacy eenvoudig synoniem met anonimiteit en onbekendheid. Voor anderen is het een grondrecht waarmee zij hun hoogspersoonlijke, intieme domein kunnen afschermen. Voor beroemdheden is het het recht om met rust gelaten te worden of om buiten de openbaarheid te kunnen blijven. Voor allerlei functionarissen is privacy een voorschrift over hun omgang met gegevens. Privacy wordt gelijkgesteld met dataprotectie, woningrecht of lichamelijke onaantastbaarheid. Het wordt gezien als voorwaarde voor democratie, vrijheid, de uitoefening van allerlei mensenrechten, machtsbalans, diversiteit.

Met andere woorden, privacy wordt opgevat als een juridisch begrip, een sociaal fenomeen, een politiek frame of een praktische beschrijving van een toestand die niet langer bestaat.

Waarde

Met de manier waarop privacy wordt gezien hangt de waarde samen die er aan wordt toegekend. Wie het ziet als een grondrecht, een mogelijkheid voor een individu tot het behoud van een persoonlijk domein waarin hij of zij vrij is om te doen en te denken wat hij wil, zal privacy koppelen met menselijke waardigheid. Mensen die bij privacy vooral aan dataprotectie denken, kunnen het zien als een economisch goed waarbij het gaat om het eigendom van gegevens. Privacy heeft dan een waarde die in geld is uit te drukken.

Privacy als voorwaarde voor democratie en diversiteit heeft waarde als het cement van de democratische rechtsstaat. Het is dan een systeemaspect, onmisbaar voor het bouwwerk waarin vrijheid en veiligheid in balans zijn gebracht.

Risico’s

Er kleven verschillende risico’s aan het opgeven van privacy:

•  Een 1984-achtige surveillancewereld
•  Discriminatie in een totalitaire samenleving
•  Gedragsbeïnvloeding a la Brave new world
•  Chilling effect en sociale uitsluiting door reputatieschade

Surveillance: van iedereen kan heel veel worden gevolgd: hun identiteit, uiterlijk, woonadres, werkgever, functie, familie, vrienden en met wie ze contact hebben en hoe vaak, hun lokatie: waar ze op enig moment zijn of waren, en hun reisgedrag en vervoermiddel, hun lichamelijke en medische gesteldheid, hun interesses, eigendommen, kennis, overtuigingen, opleidingsniveau, inkomen, vermogen en uitgaven, seksuele geaardheid, hun eetgewoonten kunnen door anderen worden geobserveerd en in toenemende mate gebeurt dat ook. Bedrijven volgen mensen met cookies, data-analyse en lokatiegegevens en overheidsinstanties monitoren allerlei gedrag van burgers om criminaliteit te detecteren, criminelen op te sporen en terreur en onwenselijk gedrag te voorkomen.

Burgers weten wel dàt ze geobserveerd worden, maar niet wanneer, door wie of waarom. Dat kan nogal disciplinerende effecten hebben, per definitie een vorm van vrijheidsbeperking.

Discriminatie: er wordt onderscheid tussen mensen gemaakt om hen gericht met reclame te confronteren, of gericht beleidsmaatregelen toe te passen. Zulke selectieve acties houden in zichzelf geen ongeoorloofde discriminatie in, maar grenzen vervagen wel als bepaalde categorieën mensen systematisch uitgesloten worden van aantrekkelijke aanbiedingen, of systematisch voorwerp van toezicht of controle door de politie zijn, als er verplichtingen opgelegd worden aan specifieke groepen of als zij van algemene rechten worden uitgesloten. Dat kan zich voordoen als er allerlei persoonsgegevens worden verwerkt tot (risico)profielen, en als publieke instanties acteren op basis van zulke profielen.

Uiteindelijk ontstaat er een totalitaire samenleving, waarin alleen diegenen die voldoen aan het beeld van de brave gemiddelde burger, de ‘gewone man’, aanspraak maken op volwaardig burgerschap. Door een gebrek aan privacy is het eenvoudig om personen te identificeren die niet in het plaatje van ‘de burger’ past.

Gedragsbeïnvloeding: door informatie over (kijk-, koop- en reis-)gedrag te verzamelen en er gedragswetenschappelijke kennis aan te koppelen, kunnen mensen slim beïnvloed worden zonder dat zij zich bewust zijn van die beïnvloeding. Hoe slimmer zulke nudging, hoe groter de kans dat klanten iets kopen en hoe doelmatiger overheidsbeleid kan worden uitgevoerd. Dat is heel wenselijk, maar het roept wel de ethische vraag op in hoeverre mensen nog vrije, autonome burgers zijn als ze in grote mate door bedrijven of overheden worden gestuurd.

Reputatie: van oudsher gebruikten mensen hun privacy om hun reputatie te beschermen. Dat kan betrekking hebben op onschuldige gêne: je trekt het gordijntje van een paskamer dicht zodat niemand je in je ondergoed ziet. Maar het kan er ook om gaan dat laster, insinuatie en beschuldiging geen houvast krijgen in feitelijke informatie over iemand. Kennis over een persoon kan uit z’n verband worden gerukt en vervolgens worden gebruikt om een negatief beeld op te roepen. Dat kan zelfs onopzettelijk gebeuren, eenvoudig doordat het publiek wel informatie over een persoon krijgt, maar niet op de hoogte is van de context.

Een beschadigde reputatie maakt het lastig om ongedwongen sociale of economische relaties aan te gaan, aangezien er voor relaties een zekere mate van vertrouwen nodig is. Als mensen weten dat hun privacy geschonden kan worden, heeft dat een ‘chilling effect’ in de zin dat ze zich voor de zekerheid maar conformeren aan sociale normen, om mogelijke reputatieschade te voorkómen. De dwang die uitgaat van dat risico verkleint de persoonlijke vrijheid.

Inmiddels ook opgepikt bij geenstijl:
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2013/12/defember_het_klinkt_kazig_maar_het_blijft_wel_hangen.html