Eigen volk eerst

Het is menselijk om je meer te bekommeren om diegenen die je na zijn dan om anonieme volkeren ver weg. Familie, buren, clubgenoten. Mensen die dezelfde taal spreken, die vergelijkbare ervaringen hebben, mensen waar je opvattingen en mores mee deelt. Mensen die je bij de Appie tegen kan komen of op het werk. Die ook belasting betalen in hetzelfde land en die naar dezelfde stembus gaan. Mijn eigen volk, dat zijn mensen die de Nederlandse tolerantie en solidariteit in hun tenen hebben zitten, die de lange traditie van democratie en recht waarderen en beschermen, die Nederlandse fatsoensnormen en hoffelijkheid kennen. Niet zo moeilijk, dat wie ‘eigen’ is voor gaat. Ik ben geen monster dus ik heb ook wel wat over voor de verwegge mensen, maar ook ik voel wel voor eigen volk eerst.

Waarbij ‘eerst’ natuurlijk slaat op: volk vóór multinationals en aandeelhouders, het hele eigen volk vóór een paar slimmeriken die weten hoe ze zichzelf ten koste van het volk kunnen verrijken. Vrijheid, gelijkheid en broederschap vóór winst, macht en exploitatie.

Collectieve machteloosheid

Democraten en antidemocraten strijden niet met dezelfde wapens. Fascisten en andere antidemocraten bedienen zich van leugens, ophitserij en haatzaaien, intimidatie, vernieling en geweld. Verdeel en heers. Voor wie de democratische rechtsstaat dierbaar is zijn er niet zoveel opties. Kennis, informatie en interpretatie, humor en kunst, solidariteit, verantwoordelijkheid en mobilisatie en dan houdt het wel zo'n beetje op. Je kan de democratische rechtsstaat niet verdedigen met geweld en terreur; dat zijn nou juist de methoden om 'm af te breken.
Dus wie kennis, informatie en cultuur beheerst bepaalt welk regime haalbaar is.

Lelijk Westland

In een paar uur verdwalen in het Westland (de richtingwijzers voor fietsers zijn in deze regio aanzienlijk slechter dan in de rest van Nederland) viel ik van de ene cultuurschok in de andere. Wàt een lelijkheid! Ruimtevretende wansmaak en protserigheid. Ik bleef naar adem snakken en tegen de tijd dat ik door het duidelijk steenrijke Kwintsheul fietste met z'n Belgisch aandoende Disneyvilla's met twee tot drie enorme auto's op de oprijlaan was ik al bijna bekeerd tot het communisme. Ik denk dat we drie vluchtelinggezinnen per woning kunnen inkwartieren hier en dan merken de bewoners er nog weinig van. Tegen Naaldwijk viel het kwartje, dit is PVV-heartland. Ze hebben misschien veel overdaad te verliezen. En nog meer lelijkheid, en vieze sloten waar ik hier en daar een stiekeme afvoerslang in zag lozen.
Eenmaal terug in Den Haag belandde ik middenin een fascistendemonstratie. Van onpasselijk naar verdrietig, ik was blij dat het begon te regenen.

Steinmetz, De tien van Den Haag

Voor ik aan het boek begon was me al duidelijk dat Steinmetz een goeie verteller is. Dat werd in het boek bewaarheid. Knap hoe hij een zo volledig mogelijk beeld schetst van de feiten, zodat je als lezer je goed kan voorstellen hoe een en ander verlopen is. En dat zonder teveel details te noteren en zonder er een saaie chronologische opsomming van te maken. Daardoor worden de gebeurtenissen en handelingen van de SG’s in oorlogstijd goed duidelijk zodat je je kan afvragen welke afwegingen je zelf zou maken.

En dat moeten we ons allemaal afvragen, want de parallellen tussen toen en nu zijn griezelig groot. Het fascisme rukt weer op en bewindspersonen tonen geen democratisch leiderschap. De dilemma’s voor ambtenaren zijn herkenbaar: wat is het algemeen belang en wie bepaalt dat; hoe groot is je persoonlijke invloed en in hoeverre moet je als ambtenaar gewoon voegen naar de macht? We voelen ons op een vergelijkbare manier als de topambtenaren van destijds als kikkers die langzaam gekookt worden.

Er zijn echter ook wel belangrijke verschillen tussen de huidige tijd en de bezetting. In de oorlog was het in ieder geval duidelijk dat de machthebbers hun macht niet op legitieme wijze hadden verkregen, dus een neutrale ambtenaar hoefde hen niet te bedienen vanwege hun democratische legitimatie. Tegenwoordig wordt de rechtsstaat van binnenuit ondermijnd en uitgehold en bovendien gaat dat vooral ten koste van mensen die juist geen eigen burgers zijn. En deze keer zullen we niet door militaire macht van buitenaf worden ontzet.

Dat maakt vragen als aan wat en aan wie je als ambtenaar loyaal bent en wat het goede is om te doen of juist te laten, minstens zo ingewikkeld als in ’40-’45.

 

Aanvallen op de rechtsstaat

Ik herinner me onderzoek waaruit bleek dat mensen die de Telegraaf lazen banger voor boeven waren en dat ze de criminaliteit te hoog inschatten. Twintig jaar geleden kreeg ik af en toe het verwijt dat ik Godwins produceerde.

Ik hoop heel erg dat dat het fenomeen is waar ik nu zelf last van heb, in mijn bubbel van NRC/FD/Mastodon/NewYorkTimes/politicologie. En dat mijn beeld, dat mensenrechten, democratie, internationaal recht, vrede, veiligheid, vrijheid, solidariteit en welvaart voorbij zijn, enkel voortkomt uit het feit dat ik heel selectief nieuws consumeer.

Maar ik durf het niet te hopen dus ik probeer te verzinnen of het tij nog te keren is, hoe dan, en wat ik daaraan zou kunnen doen. Anders dan gematigd links stemmen, integer werken en meedemonstreren tegen de allerergste terreur. Wie gaat serieus verzet tegen het oprukkend fascisme organiseren?

Pfeijffer, Grand-hotel Europa

Ergens op tien, twintig procent van dit pretentieus zware boek realiseerde ik me dat het in feite een pamflet is. Een politiek-maatschappelijke stellingname die op allerlei manieren wordt beargumenteerd. Effectief wel, want ik ga als lezer helemaal mee in de afkeer van toerisme. Nou neigde ik daar toch al toe dus het is de vraag in hoeverre deze verhaalloze 547 pagina's tot extra overtuiging hebben geleid.
Maar met het doorworstelen van de laatste tientallen pagina's bedacht ik dat pamfletschrijven toch ook een kunst is, en dat Pfeijffer die kunst toch niet verstaat. Het boek lijkt meer op een taaloefening, een schoolschrift voor het vak eloquentie. Ondanks best aardige passages bijna niet vol te houden, wat een afrader.