Mantel The mirror and the light

Deel drie van Mantels serie over Thomas Cromwell was misschien een tikje minder geweldig dan deel één en twee, maar nog altijd een goed geschreven en grondig geresearchte historische roman. Deel drie gaat vooral over Hendrik VIII en over zijn positie als vorst. Het deed me voortdurend denken aan Donald Trump en dan Cromwell misschien als een soort Roy Cohn. De narcistische heerser die per definitie geen fouten kan maken. De raadgevers die over lijken gaan om hun vorst te bedienen, maar die hoe dan ook zelf in ongenade vallen. Ofwel omdat ze het te goed doen en een heerser niet afhankelijk van een ondergeschikte wil zijn, geen verplichtingen wil hebben jegens iemand. Ofwel omdat hen alle fouten en mislukkingen verweten worden. Het boeiende is dat je in elke zin leest dat het onmogelijk goed af kan lopen, doordat er geen enkele check is op de machtsuitoefening van die ene persoon Henry/Trump, maar dat er toch ook geen uitweg is. Er is geen moment waarop je denkt dat Cromwell zich uit de voeten kan maken, of een andere keuze kan maken zodat hij, en Engeland, beter af zullen zijn.

Het boek begint met de executie van Anna Boleyn en eindigt met de executie van Thomas Cromwell. In de tussenliggende jaren jaagt Cromwell op vermeende vijanden en op bezittingen, allemaal voor zijn koning maar zonder zijn eigen belangen uit het oog te verliezen. Zijn acties zijn uiterst cynisch en hij is een extreem slimme man, maar in zijn eigen hoofd kan hij alles goedpraten. Zowel zijn loyaliteit aan een koning waarvan hij heel goed de karakterzwakheden en de onrechtvaardigheden ziet, als zijn veroordelingen van de kliek rond Anna Boleyn, de Plantagenets, paapsen. Mantel maakt niet hun verraad geloofwaardig maar wel het proces waardoor Cromwell en de zijnen kunnen geloven dat ze verraders waren. Vanuit de eenentwintigste eeuw gezien was er in de verste verte geen sprake van recht, maar het wereldbeeld van zestiende-eeuwers was zó totaal anders dan het onze dat zij echt wel konden menen dat er recht werd gedaan. Dat totale onderwerping aan de koning recht was, dat het gewone volk met recht gemarteld kon worden om informatie en bekentenissen af te dwingen, dat gruwelijke straffen voor ketterij, verraad en overspel recht waren en dat er niks verkeerds aan was om persoonlijke belangen te synchroniseren met staatsbelangen en strafrechtspraak.

Als je licht in het hoofd van een Trump wil schijnen kan een verhaal over Hendrik VIII een goeie spiegel zijn.

Het goeie voorbeeld van de Rijksoverheid

Net als allerlei bedrijven en instellingen zijn ook de Haagse ministeries verwoed bezig met plannen, protocollen en bewegwijzering zodat er weer ambtenaren naar kantoor kunnen. Nou was er vóór de anderhalvemetermaatregel al veel te weinig kantooroppervlak om iedereen een werkplek te bieden, met het afstickeren van meer dan de helft van de bureaus wordt het er niet beter op.

Bijna dagelijks worden we gemaand om thuis te werken en niet naar kantoor te komen – vooral onder het mom van het goede voorbeeld. Wij zijn de overheid, wij moeten liefst roomser dan de paus zijn.

Dat zou ik ook wel willen, dat de overheid als werkgever en kantoorgebruiker het goeie voorbeeld zou geven. Het goeie voorbeeld, dat is eerst eens inventariseren wie er naar kantoor wil komen en daar de plannen voor maken, in plaats van een breed verbod om te komen werken. Het goeie voorbeeld, dat is prettig werken faciliteren met gezonde ruimtes en verantwoorde bureaus, in plaats van het disciplineren van personeel alsof wij onwillig vee zijn. Het goeie voorbeeld, dat is het milieuvriendelijk, energiezuinig en esthetisch aanvaardbaar inrichten van kantoorgebouwen in plaats van zwarte kantoorkolossen dag in dag uit tot 23 graden verwarmen ongeacht of er mensen aanwezig zijn.

Bij de Rijksoverheid wordt uitgegaan van dwang en hiërarchie, er is geen belangstelling voor de behoeften en wensen van diverse individuen. De verantwoordelijkheid voor de effecten van beleid wordt bij de burgers/werknemers gelegd, de overheid trekt het zich niet aan dat beleid voor verschillende mensen verschillend werkt. Gedragsinzichten zijn populair als efficiënt truukje, niet als benadering van luisteren, doorgronden, kennis toepassen en maatwerk leveren.

Misschien begrijp ik gewoon niet welk voorbeeld de overheid wil geven.

Foute meningen

Foxy is een aardige vent, ik ken ‘m van het vliegen en afgelopen december zou ik met hem en een paar maten een huis delen tijdens de Forbes-week. Heel af en toe plaatst hij iets op facebook – waar steeds meer met politieke of levensbeschouwelijke memes wordt gesmeten. Ik beschouw facebook nog altijd als de pub online, voor gezellige kletspraatjes en af en toe wat borrelpraat, daarom vind ik het wel jammer dat het meer en meer op twitter gaat lijken en doorgaans reageer ik niet op zulke posts. Als het te erg is gooi ik iemand uit m’n contacten en daar doe ik dan wel een uitleg bij.

Eind mei postte Foxy een plaatje van de zwarte terroristen die twee soldaten vermoordden in Londen in 2013, met een verwijzing naar de dood van Floyd en de black lives matter-beweging. In mijn reactie merkte ik op dat ik het een nogal walgelijke vergelijking vond en gecombineerd met felle reacties van anderen ontspon zich een discussie waarin Foxy duidelijk in het nauw gedreven werd. Uiteindelijk gebeurde er twee dingen: hij haalde de post weg, en hij stuurde mij een berichtje waarin hij bijna smeekte om niet voor racist uitgemaakt te worden.

Dat zette me erg aan het denken. Als we iedereen die een ‘foute’ opmerking maakt, iedereen die onbewust huidskleur of geslacht associeert met goeie of slechte eigenschappen, iedereen die andere afwegingen van waarden en belangen maakt dan wij, wegzetten als racist dan is er geen gesprek meer. In de discussie onder Foxy’s post probeerden we argumenten en opvattingen duidelijk te maken – waarom is zo’n post zo kwalijk? Misschien heeft de reeks heftige reacties die hij over zich heen kreeg Foxy gewoon kopschuw gemaakt, maar misschien heeft hij ook werkelijk iets begrepen. Dat kan alleen maar als hij zich niet hoeft te verdedigen als slecht mens of waardeloos persoon, als racist.

Ik geloof dat heel veel mensen die standbeelden willen laten staan, geen excuses voor slavernij willen maken, sinterklaas willen vieren met een zwarte piet, geen racisten zijn. En ik geloof dat als we ze voortdurend onder de neus wrijven dat ze Fout zijn, er geen enkele kans is om ze ertoe te bewegen de zaken vanuit een ander perspectief te bekijken. Voor dat laatste vragen we om empathie, inlevingsvermogen: “realiseer je je wat discriminatie doet met mensen die gediscrimineerd worden? Hoe erg het is, en hoe schadelijk voor de hele samenleving? Begrijp je dat stereotypering het mogelijke begin is van de glijdende schaal naar discriminatie en racisme? Snap je hoe stereotypering werkt?”

Ik ben Foxy erg dankbaar voor z’n foute post, maar vooral voor zijn reacties op onze reacties. Er ontstond een gesprek en daar heb ik van geleerd. Hij hopelijk ook.