Pinksteren

Er zijn nogal wat begrippen om te beschrijven hoe ik god begrijp: liefde, lot, al, ohm, natuur, waarheid, woord, leven. Het concept god geeft mooi taal aan wat is.

Toch komt het zelden voor dat ik het woord god nodig heb om iets te zeggen. Het is wel erg alomvattend en onvatbaar en bovendien zo ontzettend omstreden. Ieder mens heeft er een eigen voorstelling bij, die emoties oproept en nutteloze discussie, waardoor het juist geen taal meer is maar het tegenovergestelde. Precies datgene waardoor we elkaar niet begrijpen, niet kunnen communiceren, niet samen wijzer worden.

Doorgaans heb ik niet zoveel moeite met mensen die zeggen dat ze 'in god geloven', wel met verwijzingen naar Jezus. Juist de claim dat er een mensgeworden verbinding tussen mensen en god zou zijn, zit me dwars. En het klinkt altijd kwezelig.
Vanmorgen werd er een wijze meneer op de radio geïnterviewd en voor het eerst begreep ik de fascinatie met Jezus. "De beste informatie over god" zei Reinier Zonneveld. Handig, als je je afvraagt hoe je zou moeten leven, hoe je het beste met het leven om kan gaan. Over dat iedereen dader èn slachtoffer is, over de vrijheid die je wint als je beseft dat je je niet door je emoties hoeft te laten beheersen, over de zinloosheid die ook bestaat. Lijden niet als les maar te accepteren.

Tof, om op een pinksterochtend zo iets waardevols mee te krijgen.

Individuele vrijheden in de publieke ruimte

De coronamaatregelen, de onbegrijpelijkheid er van en de willekeur bij de handhaving raken nu ook eens hoogopgeleide autochtonen met een vaste baan en een fijn verzekeringspakket. Ook wij mogen onze grootouders niet zoenen of met een paar vrienden gaan picknicken in het park. Het is niet toegestaan om hand in hand met je geliefde door de stad te wandelen en je weet dat je je over jullie relatie moet verantwoorden als er een boa verschijnt. Geschrokken of beschaamd laat je gauw elkaars hand los zodra je een uniform ziet.
Zo moet het bestaan zijn voor gediscrimineerde minderheden. Homo's, allochtonen, moslima's hebben voortdurend iets uit te leggen. Ook al bestaat hun clandestiene gedrag uit de meest persoonlijke vrijheden: liefde, geloof, uitdossing.

De coronamaatregelen zijn redelijk en verantwoord zolang individueel gedrag tot collectieve rampspoed kan leiden. Het is dan ook ongepast om al te hysterisch te roepen dat democratie en liberale rechtsstaat worden ondermijnd door de beperkingen. Maar de lockdown maakt wel het belang van grondrechten en rechtsstaat scherp duidelijk. Je moet er toch niet aan denken dat je meest intieme gevoelens veroordeeld en sociaal bestraft worden.

Mondkapjes

Toen ik half januari een paar uur in transit was in Hongkong viel het me weer eens op dat veel Chinezen mondkapjes droegen. Mijn indruk is dat dat in Oost-Azië vrij normaal is, ik wijtte het aan luchtvervuiling. Het is één van de redenen dat ik me wat ongemakkelijk voel, die enkele keer dat ik in die regio ben. Veel mensen met mondkapjes in de openbare ruimte heeft op mij een vergelijkbaar effect als burka’s en niqaabs, het heeft iets unheimisch. Niet alleen doordat je geen gezichten ziet, wat in zichzelf al bedreigend voelt, maar ook doordat iedereen kennelijk bescherming nodig heeft tegen een of ander gevaar waar ik niets van af weet.

Ze zijn ook gewoon foeilelijk, hoe lollig de printjes ook mogen zijn. Met een mondkapje op zie je er toch uit als een mislukte eend die een gebruikt kotszakje niet meer weg krijgt. En dan wordt ons ook nog eens verzekerd dat ze geen ziektekiemen tegenhouden, en dat mensen de neiging hebben onvoldoende afstand te bewaren als ze een mondkapje dragen. Een beetje zoals iedereen harder ging rijden als ze een riem vastmaakten. Dat effect verdween uiteindelijk wel meen ik.

Ik hoop dan ook vurig dat mondkapjes een tijdelijk verschijnsel zijn in ons deel van de wereld. Het is een stuk prettiger als iedereen ongedwongen en vol vertrouwen deel uitmaakt van de gemeenschap die zich op straat en in winkels en instellingen beweegt. Het zal het ultieme teken zijn dat de crisis voorbij is, ooit. Als een soort rokjesdag van de lockdown.

Coronaregulering

De risicoregelreflex is overal in volle gang. Protocollen worden uitgewerkt, lijnen op de grond geplakt, handhavers aangenomen. Het is de vraag welk risico precies de aanleiding is voor al die regelzucht: het risico van verspreiding van COVID-19 of het risico dat de overheidsmaatregelen weer strenger zullen worden. Mooi om te zien hoe ondernemers, managers en bestuurders hun best doen om tot goeie regulering te komen. Tegelijk droevig om te bedenken welke schade al dat geregel, al die voorschriften en verboden en handhaving aanricht, ook de algemene van de overheid:
- economische schade. De regels vormen een enorme belemmering voor productie, dienstverlening en handel. Veel van de huidige regulering is harstikke nodig, maar die schade is er natuurlijk wel.
- verantwoordelijkheid. Hoe meer je probeert gedrag van mensen dicht te timmeren met voorschriften en handhaving, hoe groter de kans dat een deel van die mensen de regels probeert te ontduiken en hoe kleiner de kans dat mensen zelf hun gezonde verstand gebruiken.
- vrijheid. De publieke ruimte is niet langer de vrije ruimte waar elk individu zelf bepaalt hoe hij/zij zich er gedraagt, het is staatsruimte geworden waar de onderdanen zich dienen te voegen. Overigens is het in Nederland niet primair de staatsmacht die mensen in het gareel dwingt, maar het collectief, de meerderheid, de luidruchtige moralisten op twitter.

Ik ben best blij met de manier waarop corona in Nederland wordt aangepakt. Maar zelfs als die aanpak succesvol is op langere termijn, zal de schade gigantisch zijn. Ik ben vooral bang voor de schade aan het maatschappelijk vertrouwen, als gevolg van die drie neveneffecten van alle regels.

Beschaving

Aan de extreem haatdragende scheldpartijen in reactie op de toespraak en columns van Grunberg zie je dat een goeie tekst weinig bijdraagt aan kritische zelfreflectie of beschaving. Je ziet al jaren dat elke opmerking over migratie (Leo Lucassen), populisme en extremisme (Cas Mudde), joden (Lody B van de Kamp), allochtonen (Clarice Gargard), islam (NieuwWij), Turken (Zihni Özdil) of Marokkanen (Lotfi el Hamidi) beantwoord wordt met extreme bedreigingen en beledigingen. Om misselijk van te worden.

Niet alleen omdat heel zichtbaar wordt wat voor hufters er gewoon om ons heen leven, misschien wel in de buurt wonen, misschien wel naast me zweten in de sportschool of aan de vergadertafel zitten op het werk. Maar ook omdat het kennelijk nooit gaat lukken om mensen met kennis, redelijkheid en fatsoen tot inzicht te brengen. Te bekeren van extremisme naar de samenleving. Wat je ook zegt, hoe eloquent of ingetogen of indringend ook je toon, hoe toegankelijk of onderbouwd ook je tekst, de hufterigheid wint.

De koning zei dat niet normaal zou moeten worden gemaakt wat niet normaal ìs. Het is een vergeefse hoop. Opvoeding, onderwijs en cultuur zouden onze enige redding zijn, maar de kaalslag van de afgelopen decennia kan niet snel worden gecompenseerd. En nu de barbarij weer in toenemende mate is genormaliseerd is het beschavingsverlies waarschijnlijk niet meer terug te draaien.

Via de sociale media zie je het einde van de vrede naderen.

Bezet of opgesloten

De parallel die iedereen rond 4 mei ziet tussen oorlog en corona draait om vrijheid. Maar noch de oorlog, noch corona gaan in de eerste plaats om vrijheid, tenzij je alleen oog hebt voor bezetting of lockdown.

Als ik de tweede wereldoorlog herdenk, denk ik aan extreme discriminatie, rechteloosheid, wreedheid, moord en marteling, angst en honger en vernieling. De vrijheid die we hebben dankzij politieke rechten en instituties die ons beschermen tegen het willekeurig afnemen van die rechten, is de vrijheid om te denken, zeggen en zijn wie we willen. Die vrijheid wordt op geen enkele manier door corona bedreigd.
In tijden van corona zie ik politiek op z'n waardevolst. Publiek debat over wat de beste koers is. Keuzes maken op de tast van kennis, belangen en idealen, en uiteindelijk altijd van de publieke opinie. Vrijwillige naleving van voorschriften, handhaven door overtuigen. Als dat geen vrijheid is, dan weet ik het niet meer.

We missen een beetje bewegingsvrijheid en we mogen niet alles doen. Dat is enorm belastend. Maar we zijn gelijk als burgers, gelijk als patiënten als we ziek worden, gelijk als kiezers als we ons vertrouwen in politici en partijen straks uitspreken, gelijk in onze rechten en beperkingen. Dankzij de rechtsstaat die er na de oorlog voor ons is opgebouwd is de coronalockdown goed te dragen.