Liever een wet dan een verordening

Op twitter wordt woest gereageerd op de aankondiging van noodwetgeving die in de plaats moet komen van de noodverordeningen met samenscholingsverboden en afstandsbepalingen. De twitteraars menen dat zo’n wet het einde van de rechtsstaat betekent.

Kennelijk hebben ze weinig vertrouwen in het wetgevingsproces, of ze begrijpen niet helemaal hoe de rechtsstaat functioneert, of allebei. Vermoedelijk wordt wetgeving als iets heftigers en knellenders en meer rigide beschouwd dan noodverordeningen en handhavingsacties van politie en BOA’s gebaseerd op aanwijzingen van hun superieuren.

Wetgeving is de basis van de rechtsstaat. Het proces van wetgeving is zó ingericht dat de waarborgen voor democratische controle en voor het respecteren van individuele vrijheidsrechten maximaal zijn. Het parlement bespreekt een wetsvoorstel en volksvertegenwoordigers kunnen al hun opvattingen en inzichten over een wetsvoorstel naar voren brengen. Ze kunnen een voorstel wijzigen of afwijzen. De Raad van State geeft advies over de consistentie van een wetsvoorstel met andere wetten en rechten. Adviesorganen, wetenschappers en activisten kunnen hun inbreng leveren. En als een wet éénmaal van kracht is, geeft het de zekerheid dat de regels voor iedereen gelden. Het geeft burgers niet alleen verboden en verplichtingen maar ook inzicht in de grenzen die daaraan zijn gesteld, en in de bevoegdheden van handhavers om de verplichtingen af te dwingen. Het maakt duidelijk welke rechten burgers hebben en het geeft ons een middel om een beroep op die rechten te doen, of op de beperkingen van verboden of verplichtingen, uiteindelijk bij een rechter. De Algemene Rekenkamer kan onderzoeken of een wet werkt. De Tweede Kamer kan de regering ter verantwoording roepen over de toepassing van een wet.

Eén en al rechtsstatelijke waarborgen. Doe mij maar wetgeving, zodat ik zeker weet dat er met verstand en vanuit alle mogelijke perspectieven bekeken is of de maatregelen wel een goed idee zijn.

Als je regeert per decreet, of per (nood)verordening, blijven de regels bijna volledig ambtelijk. Voor burgers is het nogal ondoorzichtig hoe de regels tot stand komen, waar en voor wie in welke situatie ze wel en niet gelden en wat de handhavers wel en niet mogen. Je kan in discussie gaan met een BOA over de inbreuk op je verenigingsrecht of je privacy als hij een boete van vierhonderd piek oplegt, maar verder heb je weinig andere mogelijkheden dan naar de rechter stappen. Die overigens vanwege de coronacrisis maar op halve kracht werkt.

Op twitter kan je goed zien hoe dringend noodzakelijk staatsrecht, maatschappijleer en burgerschapsonderwijs zijn. Als grote groepen mensen werkelijk gaan geloven dat wetgeving gevaarlijker is voor hun vrijheid dan lagere regelgeving, verliest het hele systeem z’n legitimiteit. Dàt is dan pas echt het einde van de rechtsstaat.

Medicijn voor C19

Eén van de merkwaardigste dingen van de coronasituatie vind ik de intensieve betrokkenheid van alles en iedereen bij de zoektocht naar behandelingen voor C19. Via facebook, linkedin en twitter delen bouwvakkers en koks, bestuurskundigen en electriciëns beschouwingen over goedjes met onuitsprekelijke namen, statistieken over patiëntencohorten en de exacte fase waarin zij zich met exact welke ziekteverschijnselen bevonden enzovoort. Vaak met lijsten vol bronvermeldingen en teksten waaruit moet blijken dat we de onderzoeker/auteur/presentator kunnen vertrouwen.

Ik geloof zonder meer dat het allemaal te vertrouwen is. Maar doe dat dan ook. Vertrouw er nou gewoon op dat wetenschappers die er voor hebben doorgeleerd onderzoek doen naar behandelingen en medicijnen. Dat gezondheidsraden en artsenorganisaties en inspecties en verzekeraars op het vinketouw zitten om behandelingen te gaan testen zodra dat verantwoord is. Dat artsen en apothekers klaar staan om veelbelovende pillen en poeders toe te passen.

Wat heeft het in godsnaam voor zin als totale leken op farmaceutisch gebied de potentie van het ene of het andere stofje met elkaar bespreken? En wat doet het met het maatschappelijk vertrouwen als de onvermijdelijke teleurstellingen volgen, omdat wetenschappelijk onderzoek nou éénmaal niet in een rechte lijn naar een perfecte oplossing leidt?

Insyriated

Gisteren keek ik naar de film Insyriated, over een lockdown maar dan anders. Pure horror. Een dag van een gezin dat de deur niet uit kan vanwege sluipschutters en bombardementen. Gruwelijk. Wel een sterke film met een sterke cast en sterke scènes. Niet plezierig om te zien. Maar wel goed om te zien, voor ons allemaal met onze moeite om ons aan te passen aan de sociale afstand en semiquarantaine. En voor ons die maar nauwelijks kunnen begrijpen waar al die Syrische vluchtelingen vandaan komen. En al die andere oorlogsvluchtelingen die misschien niet gevaar lopen als politieke dissident of als lid van een onderdrukte etnische groep.
Laten we allemaal naar Insyriated kijken, zodat we onze eigen situatie ietsje meer in perspectief kunnen zien.

Hans Wilmink, Voorbij boos en achteloos; Rechtsstatelijk besef als kompas voor overheid en burger

Hans beperkt zich tot de waarden van de rechtsstaat en daarmee is zijn essay tegelijk makkelijk te lezen en te begrijpen, en overtuigend. Hij beschrijft de rechtsstaat als een soort minimumgarantie, in de zin van een minimum aan fatsoen en beschaving en ook in de zin van de rechten en vrijheden die alle burgers minimaal toekomen. Daardoor kan hij de overheid scherp de maat nemen en dat valt niet zonder meer positief uit. Ik ben erg blij met zijn oproep aan de overheid om zich behoorlijk te gedragen, recht te doen aan al diegenen die benadeeld worden door (op zichzelf legitieme) besluiten, en altijd en overal juist díégenen te beschermen wiens fundamentele rechten en vrijheden in de knel dreigen te raken. De rechtsstaat moet actief beschermd worden door overheid en samenleving: "Het brengt onzekerheden met zich mee, die alleen te dragen zijn als er veel vertrouwen is tussen burgers onderling en tussen burgers en de overheid. Daar zit de achilleshiel van de rechtsstaat. In het bijzonder de overheid moet investeren in de rechtvaardige behandeling van burgers en het onafhankelijke rechterlijke toezicht daarop."

In dit boekje vind je geen uitweidingen over de dragende instituties, de scheiding der machten of de grondrechten die de rechtsstaat skelet geven. In plaats daarvan is er een steeds terugkerend pleidooi voor goed onderwijs waarin geleerd wordt een open mind te hebben.

Het fijnste stuk tekst gaat over zo'n open mind en over kennis. Over het gevaar van absolutisme en ook het gevaar van nihilisme. "De vrijheidsrechten die zo fundamenteel zijn voor het leven in de rechtsstaat zouden zinloos zijn als er een absolute waarheid zou bestaan die we kunnen leren kennen." en "Op het andere uiterste van het waarheidscontinuüm lopen we ook vast. Als er niets kenbaar zou zijn, als er geen methode van kennisvergaring wordt erkend die meer voortbrengt dan een toevallige en willekeurig inwisselbare mening, zijn de rechtsstatelijke vrijheden eveneens van zeer beperkte waarde."

Het essay zou in de eerste plaats verplichte kost voor iedere ambtenaar moeten zijn, omdat het belang van de goede overheid er zo uitstekend in wordt uitgelegd. Maar ik zou wensen dat bijna iedere burger het ook zou lezen. Je hebt het in een paar uur uit en dat levert dan inzichten op die een mensenleven mee kunnen gaan.

Postcorona

Het plaatje in mijn hoofd van onze sociale wederopstanding ziet eruit als een musical. De zon schijnt, de vogeltjes fluiten, er hangt een roze waasje over de straten. Alle deuren en ramen gaan synchroon open en de mensen stappen naar buiten, knipperend tegen het plotselinge felle licht. Ze haken in en iedereen danst. Mierzoet.
Er wordt volop gefantaseerd over een brave new world na afloop van de coronacrisis. Maar ik geloof er helemaal niks van, van al die hoopvolle voorspellingen. Als rechtgeaarde zwartkijker denk ik dat de wereld er op alle niveaus vooral veel akeliger uit zal komen. Mensen die toch al een hekel aan elkaar hadden verwijten elkaar nu helemáál het leed en de overlast die ze elkaar hebben aangedaan. Het is de schuld van de wandelaars dat we zo lang opgesloten hebben gezeten. Het is de schuld van de brandstichters dat we elkaar niet konden bellen.
Ook politiek zullen groenen, kapitalisten en populisten elkaar hevig verwijten dat de epidemie zo lang heeft geduurd, de multinationals met belastinggeld zijn gesteund en de economie kapot is. Milieu en burgerrechten moeten juist nú worden beschermd of stikstofmaatregelen staan herstel in de weg. Internationaal zijn nationalisme en onderling wantrouwen verdiept en de propaganda-oorlogsvoerders hebben de wind stevig in de rug. Als het een beetje tegenzit neemt her en der fundamentalisme en radicalisme bepaald niet af.

Het is al weken, jaren, duidelijk dat de slachtoffers van ziekte en armoede altijd de zwakkeren zijn. Dat alleen al verdiept en verergert alle kloven die er zijn tussen hen en ons, de gepriviligeerden. Ik zie geen enkele aanleiding om optimistisch te zijn over de toekomst.

Jaan Kross, Strijd om de stad

Een vrij saai boek. Niet heel slecht geschreven (vertaald?). Niet heel erg verschrikkelijk saai. Gewoon echt saai. Een achttiende-eeuws Ests landgoed annex stadje door de ogen van een achttiende-eeuwse huisleraar blijkt toch niet mijn belangstelling te kunnen wekken. Ik heb het zo snel mogelijk uitgelezen om er vanaf te zijn, zodat ik kan beginnen aan iets waar ik wèl heel veel zin in heb: Hans Wilminks kakelverse boekje over de rechtsstaat.

Bioritme

Nu het leven één grote sleur is, er geen afspraken zijn en geen invloed van andere mensen of kantooruren, kan ik mooi m'n natuurlijke ritme observeren. Jarenlang kon je de klok op mij gelijk zetten: half elf bedtijd en kwart over zes word ik wakker, een paar minuten voordat de wekker afgaat. Maar gek genoeg is het sinds een poosje anders. Ik word pas na zevenen wakker, heel raar. O ja zomertijd.

Aso's

Waar ik dus de tyfus aan heb zijn al die Audis en BMW's die met 120 en 130 langs komen stuiven terwijl de rest van 't volk gewoon 100 moet om het ademen mogelijk te maken. Aan de viezeriken die blikjes, sigarettendoosjes, chipszakjes in de bosjes gooien. Aan de aso's die gezellig corona aan elkaar zitten door te geven. De achterlijken die 5G-masten in de fik zetten.
Ik vermaan mezelf, ik zou eigenlijk veel toleranter moeten zijn en me niet zo op moeten fokken. Maar het lukt me niet. Geef die hufters toch vette boetes!

Privacytoezicht

De liberale democratie gaat mij erg aan het hart. Grondrechten gaan me in het bijzonder aan het hart. En heel speciaal voel ik me betrokken bij privacy. Volgens mij de basis van alle bescherming van individuele vrijheden tegen machtsmisbruik en willekeur, de beste garantie voor gelijke behandeling, de beste waarborg voor solidariteit.

Privacy is zó fundamenteel dat je het niet aan een toezichthouder over kan laten. En zéker niet aan een slechte toezichthouder die van de borging van ons grondrecht een aanfluiting maakt.

Respect voor mensenrechten zou in de haarvaten van overheid en maatschappij moeten zitten. Er zou geen speciale inspectie of autoriteit nodig moeten zijn - het is een kwestie van integriteit, van behoorlijk bestuur, van fatsoenlijke politiek, van sociaal en verantwoord ondernemen, om altijd en overal respect voor grondrechten te betrachten. Je zou wensen dat rechtbanken en parlementen er voortdurend op toezien dat alle rechten van alle burgers maximaal worden gerespecteerd.

Natuurlijk hebben we een toezichthouder nodig die erop toeziet dat de regels rond het verwerken van persoonsgegevens worden nageleefd. Maar als die toezichthouder een kwast is, iemand waarvan je de indruk krijgt dat hij nauwelijks weet waar hij het over heeft, iemand die van risicogebaseerd en waardegericht toezicht een aanfluiting maakt, dan moeten we ons meer zorgen maken dan als het toezicht überhaupt niet bij een speciale autoriteit is belegd.

In een interviewtje naar aanleiding van de voorgestelde persoonlijke tracking-apps bij de bestrijding van Covid-19-besmetting hoop ik te horen hoe de risico's van zo'n app precies in elkaar steken, hoe een dergelijke app wèl kan werken zonder persoonsgegevens in handen van derden te spelen, hoe de inbreuk op privacy die zo'n app onvermijdelijk met zich meebrengt kan worden geminimaliseerd en gecontroleerd. Maar in plaats daarvan hoor ik tien keer dat de toezichthouder "scherp en alert" zal zijn. Dat zal wel!
Totdat ik de toezichthouder hoorde had ik nog enig vertrouwen in m'n overheid en de afwegingen die worden gemaakt. Maar als we hier op moeten vertrouwen dan krijg ik de bibbers.

In quarantaine

Ik leef al tientallen jaren alleen. Ik eet al jaren gezond. Ik heb altijd al een enorme hekel gehad aan winkelen, en ik hou niet van de meeste uitjes waar normale mensen dol op zijn. Ik consumeer weinig, ga zelden uit eten of naar een film. Ik hou van lezen en ik klus wat in m'n huis. Al met al verandert er bijna niks voor mij, op het over en weer bezoeken van vrienden na. En vliegen kan nu niet, dat wordt wel zwaar nu het lente wordt. In ieder geval hou ik geen tijd over, verveel ik me niet, en onderhoud ik nog steeds sociale contacten dankzij facebook en telefoon.

Ik ga ook al jaren naar buiten zodra het weer dat enigszins toelaat. Op m'n eentje. Meestal fiets ik een rondje, in de zomer kan ik peddelen of zwemmen, en als m'n rug teveel pijn doet hou ik het bij wandelen. Ook daar zou nu niks aan hoeven te veranderen. Ware het niet dat de rest van Nederland ineens óók buiten wil recreëren. Ze hebben met z'n allen 'niks te doen' nu de winkels en horeca gesloten zijn, evenementen afgelast en sportclubs gestopt. Die mensen lopen nu massaal over de paden waar ik altijd al kom, ze maken het lastig om afstand te bewaren. En als we pech hebben besluit de overheid om onze bewegingsvrijheid nog verder in te perken vanwege dat massale gewandel.

Dat heeft iets onrechtvaardigs. Ik stem voor pasjes of formulieren waar niet op staat wat de reden is van je verplaatsing in de publieke ruimte, maar waarop je verklaart dat je altijd al buiten kwam. En dat je dan gewoon door mag lopen.