Aanslagje

Omdat ik een helikopter boven de wijk hoorde had ik net diepgravend onderzoek gepleegd (twitter) toen ongeruste apps van een Amerikaanse vriendin binnenkwamen. Een beetje cryptisch: ze was opgelucht dat ik een hekel aan winkelen heb. Al gauw kwam ik er achter waar het over ging. Tijdens 'black friday' - wat een belachelijk nepfenomeen, erger nog dan 'moederdag' of 'Valentijnsdag' - waren er mensen neergestoken in de Grote Marktstraat. De helikopter had kennelijk te maken met de zoektocht naar de dader. Overigens berichtte de politie na een paar uur dat het signalement toch niet dat van een verdachte was.
Wat ik vooral opmerkelijk vond was hoe snel talloze figuren op twitter al helemaal wisten wat er aan de hand was. Mensen die zelf niet in de buurt van de Grote Marktstraat waren. Het was een laffe aanslag door een moslim, hier en daar werd dat nog nader gespecificeerd als een buitenlandse/vluchteling/illegaal/immigrant-moslim. Bovendien viel het de twitteraars binnen enkele minuten op dat de politie niks deed, niks zinvols deed, dat de werkelijke achtergronden van de laffe aanslag zouden worden verdoezeld en/of dat de linkse politiek-correcte gutmenschen er wel weer sussende verklaringen voor zouden gaan geven. Dikke kans dat de dader als verward persoon of suikerpatiënt zou worden aangeduid en voor je het wist was hij meer slachtoffer dan dader, maar wij weten wel hoe het echt zit.

Daar kan geen vrije pers of zorgvuldig politie-onderzoek tegenop. De twitteraars genoten duidelijk van hun superieure inzicht en hun 'kritische' vermogen om zich geen rad voor ogen te laten draaien. De linkse pers maakt hen niks wijs. Iedereen die de argwaan en haat enigszins probeerde te temperen kreeg er van langs.

Ondertussen stelde ik mijn vriendin gerust. Ik was inderdaad niet aan het winkelen en afgezien van de helikopter kreeg ik niks mee van de paniek. We babbelden nog even door over haar aanstaande verhuizing naar LA, waar gangs vanuit auto's schieten op alles wat beweegt. Ze verzuchtte dat ze misschien toch maar in Europa moest komen wonen. We concludeerden dat de mensen hier geen haar beter of verstandiger zijn dan de Amerikanen, maar dat we gezegend zijn met een strikt wapenverbod.

Geloof

Allerlei ogenschijnlijk verstandige mensen laten weten dat ze 'niet zo in klimaatverandering geloven'. Ze zullen ook niet geloven dat de aarde rond is. Ik neem aan dat ze niet in kanker geloven, of in electriciteit. Ze zullen ontkennen dat Amerika bestaat of dat er een paar wereldoorlogen zijn geweest. Ik denk dat ze niet geloven in het heelal of in zuurstof.

Democratische gezindheid

In Duitsland trekt een fatsoenlijke bestuurder zich terug omdat ze de haat en dreigementen niet meer trekt.
Overal zie je democratische gezindheid afnemen. Daarmee bedoel ik geloof in de gelijkwaardigheid van mensen en een fundamentele overtuiging dat iedereen dezelfde vrijheidsrechten heeft; principiële geweldloosheid/geweldsmonopolie bij de staat; enige mate van solidariteit met minderheden; bescherming door de overheid van collectieve belangen.

Dat vraagt steun voor een politiek systeem waarin vertegenwoordigers van diverse stromingen en groepen door middel van algemene vrije verkiezingen aangewezen worden; verlangen naar wettig en fatsoenlijk bestuur; ruimte voor verschil van mening en voor debat; respect voor kennis; vertrouwen in controle van de macht door instituties als het parlement, de rechtspraak, journalistiek. Misschien vergeet ik vanalles maar dit lijken mij elementen van democratische gezindheid, en volgens mij neemt dat op een gevaarlijke manier af. De analyse van hoe dat komt is natuurlijk al honderden keren gemaakt: medialogica waarbij commercialisering heeft geleid tot bovenmatige aandacht voor amusement dus spektakel en schandaal. Social media waarmee mensen zich in hun eigen bubbel op kunnen sluiten en voortdurend bevestiging zien in hun steeds extremere overtuigingen. Het voortdurend belonen van onbeperkt liegen, haatzaaien, racisme en seksisme, intimidatie en agressie met aandacht en effect. Onvrede over de overheid en angst dat toenemende welvaart bij de ander terecht komt. Een maatschappelijk discours waarin voor elk ongemak en elk ongeluk een schuldige partij aangewezen moet worden. Een ingewikkelde, harde wereld waarin individuele burgers zich onzeker voelen. Cynische politici en arrogante gepriviligieerde klassen. Onvoldoende scholing gericht op zelfontplooiing, burgerschap, kritisch vermogen en geschiedenis- en cultuuronderwijs. Oneerlijke welvaarts- en lastenverdeling. Afwezigheid van moreel leiderschap. Enzovoort enzovoort.

Wat ik zou willen weten is hoe democratische gezindheid nou juist bevorderd zou kunnen worden. Wat is er nodig om mensen weer vertrouwen in hun eigen burgerschap en dat van hun medeburgers te bieden? En wat kan ìk doen?

Toezicht, bewaking, overzicht

In onbeholpen engels probeer ik te vertellen dat ik voor toezicht werk. Supervision, surveillance, oversight? Het dwingt me om goed te doordenken wat het toezicht van mijn werk eigenlijk is. Surveillance gaat volgens mij over continue controle, bijna bespieden, monitoren. Kramers vertaalt het met 'bewaking' en dat is het in ieder geval niet. Oversight doet me denken aan een opzichter op een bouwplaats, aan de baas zijn en alles coordineren. Overzicht hebben, liefst vanaf een hoge uitkijkpost. Grappig om te ontdekken dat het ook wijst op een 'onoplettendheid', een vergissing. Supervision benadrukt het meta-aspect van het zien, observeren en dat komt toch het dichst bij het Nederlandse overheidstoezicht.
Maar het handhaven (enforcement) is bij ons onlosmakelijk verbonden met toezicht, het actief er voor zorgen dat de naleving of overtreding die je observeert in het gareel komt, dat ondertoezichtstaanden zich aan de normen conformeren, dat de maatschappelijke orde weer ordentelijk is. Daarmee wordt toezicht toch iets minder ongevaarlijk dan het enkele observeren suggereert.
Bovendien is er een grote beweging gaande waarbij het toezicht niet alleen de elders vastgestelde normen bewaakt, maar ook zelf verantwoordelijkheid neemt voor normstelling. Toezichthouders worden regulators, autoriteiten die beleidskeuzes maken. De fictie dat dat enkel en alleen aan de politiek is voorbehouden wordt steeds meer ontmaskerd als een fictie. Dat betekent dat de ouderwetse manier waarop we democratie vorm hebben gegeven, op de schop gaat. Het idee dat er een soort eenvoudige cyclus is van verkiezingen, politieke doelstelling, vertaling in regeringsbeleid en daarna uitvoering en handhaving van dat regeringsbeleid met politieke verantwoording en controle als sluitstuk, moet echt op de schop. Is de kern van democratie dat de meerderheid bepaalt wat we gaan doen? Of is het de controle door de meerderheid van de macht? De kaderstelling van de machtsuitoefening: binnen welke grenzen en onder welke voorwaarden is het geoorloofd staatsmacht in te zetten?
Om serieus politieke controle uit te oefenen moeten we af van het idee dat er een eenvoudige verantwoordingspiramide is met een bewindspersoon aan het hoofd, die als enige functionaris verantwoordelijkheid draagt voor alles wat zich onder haar of zijn bewind afspeelt. Als er maar één punt is waar alle verantwoordelijkheid samenkomt, en ook maar één manier waarop die verantwoordelijkheid zichtbaar gemaakt kan worden namelijk door aftreden, dan moet het parlement steeds de ernst van een fout afwegen tegen het belang van het totale bestuur waarvoor die bewindspersoon er is. Omdat een fout zelden ernstig genoeg is om er een compleet ministerie om te arresteren, worden de meeste fouten uiteindelijk door het parlement geslikt. Het publiek ziet dat politieke controle en verantwoording eigenlijk illusies zijn.
Verantwoordelijkheid en verantwoording afleggen zouden dus wel wat gedifferentieerder mogen. Dat kan je doen door op z'n Amerikaans allerlei functionarissen rechtstreeks te laten verkiezen, maar daarmee ondermijn je het parlement. Alternatief zou kunnen zijn om te accepteren dat niet-verkozen functionarissen eigen politieke verantwoordelijkheid dragen, die niet is afgeleid van die van de minister. Maar daarmee ondermijn je de regering.
Ik ben er nog niet uit hoe het moet, maar ik geloof wel dat er iets moet veranderen. Om te beginnen met modernisering van ons parlementair bestel, dus het opvolgen van de aanbevelingen van de commissie-Remkes.

Nederlandse ISers

Het lijkt me het meest rationeel om Syriegangers en hun kroost naar Nederland te halen, hier te berechten en zo goed mogelijk tot rechtschapen burgers op te voeden. Het levert het minste risico op dat ze ontsnappen en hun terreur voortzetten of dat ze opgroeien tot gefrustreerde toekomstige terroristen. Ook een einde aan de heibel met Irak. Nederland moet gewoon als een volwassen natie verantwoordelijkheid nemen voor de eigen misdadigers, precies zoals wij ook van andere herkomstlanden verlangen als we buitenlandse criminelen binnen onze grenzen aantreffen.

Rationeel en verantwoordelijk dus, maar moreel heb ik helemaal niks met de sentimentele oproepen om onschuldige kindjes te gaan redden. Als kindjes om hun onschuld gered dienen te worden, dan weet ik er nog wel een paar duizend te vinden die in de modder van Turkse, Jordaanse, Libanese en Griekse concentratiekampen vast zitten. Voor wie er een arts per twintigduizend personen beschikbaar is, een psychiater per veertigduizend, geen tenten en geen wc's, geen scholen, geen afleiding, geen werk. Onschuldige kindjes van onschuldige ouders die op de vlucht voor bommen, marteling of honger hun leven waagden om een veilig heenkomen te bereiken. Die niet door gevaarlijke zeeen, hoge bergen of ijzige winters kleingekregen zijn maar die vastlopen in slecht functionerende bureaucratie en populistische vreemdelingenhaat.

Wat we ook doen met IS-vrouwen, mannelijke Syriegangers, IS-kinderen, politieke en oorlogsvluchtelingen en migranten, laten we er asjeblieft geen brave smoelen bij trekken. Er is niets rechtvaardigs aan en erg wijs is het ook niet. We kweken niet bepaald enthousiaste supporters voor Europa.