Tantes

Drie van mijn tantes hadden vormende invloed op me. Als etnisch-katholiek had ik erg veel tantes, maar dus drie daarvan speelden een doorslaggevende rol. Er was tante Carla, mijn rolmodel voor het opgroeien. Tante Henriëtte, die zich niet door conventies liet leiden. En tante Thea, die mijn puber-ik op het juiste moment het juiste zetje gaf voor een gezonde verhouding met m'n familie.
Niemand heeft het ooit over tantes, het fenomeen tante klinkt tuttig en oud en niet noodzakelijkerwijs prettig. Het klinkt als schoonmoeder maar dan met een gebreide slobbertrui. Als tante Julia die haar borsten op je schouder legt.

Inmiddels ben ik zelf zes keer tante en nog zonder eigen kinderen ook. Ik hoop dat ik net zo'n hulp bij de volwassenwording voor mijn minstens één van mijn neven en nichten zou kunnen zijn als die drie tantes voor mij waren. Maar ik krijg steeds beter door dat dat een kwestie van toeval en geluk is en vooral ook van de aard van betreffende neven en nichten. Het is de vraag of, door wie, en welke richting op ze zich laten beïnvloeden.

Censuur

M'n geloof in een bijna absolute vrijheid van meningsuiting, of eigenlijk uitingsvrijheid, is kapot. Maar ik weet nog steeds niet hoe het dan wèl moet. Ik ben er van overtuigd dat treiteren, provoceren, haatzaaien, liegen, stemmingmakerij, propaganda, nepnieuws en schelden bestreden moeten worden.

Lang heb ik mijn hoop gevestigd op onderwijs en informatie, dus vrije en diverse media. Maar nu het tot mij door begint te dringen dat onderwijzend personeel niet in staat is om kinderen voldoende toe te rusten met kennis en kritisch vermogen, en dat de media al net zo benauwd zijn voor het plebs, zie ik ook wel in dat daar geen heil van te verwachten valt. Onderwijs en media hebben misschien wel een grote verantwoordelijkheid, ze nemen hun verantwoordelijkheid bepaald niet.

Er wordt ook veel verwacht van zuiveringsacties van de sociale media maar dat is echt een totaal onzalige weg. Niet alleen wil ik de bescherming van onze fundamentele rechten niet aan commerciële Amerikaanse techbedrijven overlaten. Die bedrijven hechten veel meer waarde aan preutsheid en gelijkvormigheid dan goed voor ons is. Ze voeren hun zuiveringsacties ook niet uit omwille van diversiteit, vrijheid, democratie of recht maar omdat ze klanten en aandeelhouders tevreden willen stellen. Maar klanten en aandeelhouders malen niet om discriminatie of censuur, om informatie of debat. Die willen gewoon zoveel mogelijk gebruikers en zoveel mogelijk traffic. Zie The cleaners om te begrijpen wat er mis is aan de macht van Big Tech.

Wat dan? Als ambtenaar ben ik geneigd om eerst maar eens te gaan definiëren, categoriseren. Maar hoe doe je dat als het om pesten en treiteren gaat? Of om dogwhistling? Makkelijk te herkennen voor mensen, onmogelijk aan een machine uit te leggen. Het gaat steeds om de intentie van degene die de uitingen doet. Overigens is het retweeten of doorappen van een berichtje al een uiting tegenwoordig, dus wat is dan de criminele actie?

Ik weet het nog niet maar ik verlang terug naar de tijd dat iedereen het wel uit z'n hoofd liet om zich als een hufter te gedragen. Omdat je toen nog gewoon uitgekotst werd door alles en iedereen om je heen.

Welvaart

Of de gele hesjes nou een sociaal-economisch fenomeen zijn of niet, de vraag hoe onze rijkdom en risico’s te verdelen is altijd wel van belang. Ik zie drie mogelijke principes:

Egalitarisme – we verdelen alles zo gelijk mogelijk, verschillen zijn kwalijk, de ene mens is niet meer ward dan de ander. Dat was tot de jaren tachtig het normale denken en het leidde tot sociaal-democratisch beleid, een enorme herverdeling en afgedwongen solidariteit via belastingen en premies, en een enorme collectieve sector.

Verdienste – iedereen krijgt zoveel mogelijk kansen maar wie de kansen benut mag daar alle vruchten van plukken. Dat is tegelijk eerlijk, en goed voor de economie omdat het ondernemerschap en innovatie stimuleert. Het neoliberale denken van de afgelopen decennia legde wel teveel nadruk op dat laatste en verwaarloosde de opdracht aan de overheid om in gelijke kansen te voorzien. Een laissez-faire overheid veroorzaakt juist kansenongelijkheid, door discriminatie en verschillen in startpositie en mogelijkheden.

Behoefte – elk mens krijgt wat nodig is voor een gezond en gelukkig bestaan. Het is een communistische gedachte, of een Rouseauaanse idylle van onverstoorde oergemeenschappen, en het loopt meestal verkeerd af omdat mensen elkaar nooit honderd procent vertrouwen. En dus autoriteiten nodig hebben die vaststellen wat ieders behoefte is. Bovendien moet er genoeg te verdelen zijn om in alle behoeften te voorzien, en het is de vraag of de communistische mens voldoende produceert, want wie gaat de k-klussen doen of neemt de nodige risico’s?

In Nederland hebben we een vrij redelijke mix volgens mij, al ben ik het neoliberale zelfgefeliciteer wel een beetje zat. De rijken zijn heus niet alleen maar rijk omdat ze zoveel beter zijn dan anderen. Er vindt zelfs uitbuiting plaats, zelfs in Nederland. We hebben een collectieve verantwoordelijkheid, breder dan voor onze directe familie of buurt. We zijn verdorie geen communistische oermensen!

Horen, zien, ruiken en het klimaat

Op vakantie in het dal van Ager verblijven is geen pretje meer, door de stank van de EU-gesubsidieerde varkensstallen. Een echt stille camping is nergens meer te vinden want er is altijd wel een jongere met een boombox of een luiddruchtige game. Voor het fraaie uitzicht moet je niet rond dorpen gaan wandelen want eerst moet je je door gruwelijk lelijke industrieterreinen vol golfplaten blokkendozen worstelen. En nou staan we ook nog op verzuipen door de stijgende zeespiegel, nooit meer sterren kijken dankzij lichtgevende kassen en reflecterende satelieten, smoren in hittegolf na hittegolf. Om over uitstervende dieren en woekerend onkruid nog maar te zwijgen.

Maar alle opwinding richt zich op het al dan niet geloven van al dan niet alarmistische wetenschappers, en op de ruzie over hoeveel publiek geld we over hebben voor een leefbaar milieu. We beschuldigen elkaar over en weer van naïviteit en hypocrisie en iedereen verschanst zich achter de hoge dijken van het eigen gelijk.

Wat ik onbegrijpelijk vind, is dat we het er niet meer over hebben hoe belangrijk natuur en schone lucht en biodiversiteit voor ons allemaal zijn. Iedereen wil naast een idyllisch kabbelnd bergbeekje kamperen met uitzicht op magnifieke besneeuwde bergtoppen en het getjilp van vogeltjes om z'n tent. En dat we het nog steeds normaal vinden dat vervuiling, verspilling en uitputting met subsidies en belastingvoordelen worden gestimuleerd. Dat ons hele economische model gebaseerd is op zo hoog mogelijke consumptie - zuinigheid kost banen. Dat bedrijven die totaal niet duurzaam of eerlijk produceren het meeste winst maken, dat hun eigenaars en aandeelhouders het rijkst worden van iedereen.

Ik blijf geloven dat er een hoop milieuwinst te halen is zonder consumptie of comfort op te geven, gewoon door duurzamere producten te maken en door zuiniger om te gaan met energie. En ik blijf hopen dat we iets zorgvuldiger met de natuur om zullen gaan, zelfs als er meer mensen met dezelfde aarde moeten doen, gewoon door een wat verstandiger planning van menselijke activiteiten. En ik blijf vinden dat we lusten en lasten eerlijkger moeten verdelen, door juist eco-innovaties te stimuleren en ecoproductie de gereguleerde ruimte te bieden.
Als we dat zouden doen zouden we een stuk minder ruzie hoeven te maken over de vraag of het wel waar is dat de mens oorzaak is van allerlei ellende. Dat doet er nauwelijks toe - de vraag is vooral hoe we zo min mogelijk ellende aan kunnen richten.