Aanslagje

Omdat ik een helikopter boven de wijk hoorde had ik net diepgravend onderzoek gepleegd (twitter) toen ongeruste apps van een Amerikaanse vriendin binnenkwamen. Een beetje cryptisch: ze was opgelucht dat ik een hekel aan winkelen heb. Al gauw kwam ik er achter waar het over ging. Tijdens 'black friday' - wat een belachelijk nepfenomeen, erger nog dan 'moederdag' of 'Valentijnsdag' - waren er mensen neergestoken in de Grote Marktstraat. De helikopter had kennelijk te maken met de zoektocht naar de dader. Overigens berichtte de politie na een paar uur dat het signalement toch niet dat van een verdachte was.
Wat ik vooral opmerkelijk vond was hoe snel talloze figuren op twitter al helemaal wisten wat er aan de hand was. Mensen die zelf niet in de buurt van de Grote Marktstraat waren. Het was een laffe aanslag door een moslim, hier en daar werd dat nog nader gespecificeerd als een buitenlandse/vluchteling/illegaal/immigrant-moslim. Bovendien viel het de twitteraars binnen enkele minuten op dat de politie niks deed, niks zinvols deed, dat de werkelijke achtergronden van de laffe aanslag zouden worden verdoezeld en/of dat de linkse politiek-correcte gutmenschen er wel weer sussende verklaringen voor zouden gaan geven. Dikke kans dat de dader als verward persoon of suikerpatiënt zou worden aangeduid en voor je het wist was hij meer slachtoffer dan dader, maar wij weten wel hoe het echt zit.

Daar kan geen vrije pers of zorgvuldig politie-onderzoek tegenop. De twitteraars genoten duidelijk van hun superieure inzicht en hun 'kritische' vermogen om zich geen rad voor ogen te laten draaien. De linkse pers maakt hen niks wijs. Iedereen die de argwaan en haat enigszins probeerde te temperen kreeg er van langs.

Ondertussen stelde ik mijn vriendin gerust. Ik was inderdaad niet aan het winkelen en afgezien van de helikopter kreeg ik niks mee van de paniek. We babbelden nog even door over haar aanstaande verhuizing naar LA, waar gangs vanuit auto's schieten op alles wat beweegt. Ze verzuchtte dat ze misschien toch maar in Europa moest komen wonen. We concludeerden dat de mensen hier geen haar beter of verstandiger zijn dan de Amerikanen, maar dat we gezegend zijn met een strikt wapenverbod.

Geloof

Allerlei ogenschijnlijk verstandige mensen laten weten dat ze 'niet zo in klimaatverandering geloven'. Ze zullen ook niet geloven dat de aarde rond is. Ik neem aan dat ze niet in kanker geloven, of in electriciteit. Ze zullen ontkennen dat Amerika bestaat of dat er een paar wereldoorlogen zijn geweest. Ik denk dat ze niet geloven in het heelal of in zuurstof.

Democratische gezindheid

In Duitsland trekt een fatsoenlijke bestuurder zich terug omdat ze de haat en dreigementen niet meer trekt.
Overal zie je democratische gezindheid afnemen. Daarmee bedoel ik geloof in de gelijkwaardigheid van mensen en een fundamentele overtuiging dat iedereen dezelfde vrijheidsrechten heeft; principiële geweldloosheid/geweldsmonopolie bij de staat; enige mate van solidariteit met minderheden; bescherming door de overheid van collectieve belangen.

Dat vraagt steun voor een politiek systeem waarin vertegenwoordigers van diverse stromingen en groepen door middel van algemene vrije verkiezingen aangewezen worden; verlangen naar wettig en fatsoenlijk bestuur; ruimte voor verschil van mening en voor debat; respect voor kennis; vertrouwen in controle van de macht door instituties als het parlement, de rechtspraak, journalistiek. Misschien vergeet ik vanalles maar dit lijken mij elementen van democratische gezindheid, en volgens mij neemt dat op een gevaarlijke manier af. De analyse van hoe dat komt is natuurlijk al honderden keren gemaakt: medialogica waarbij commercialisering heeft geleid tot bovenmatige aandacht voor amusement dus spektakel en schandaal. Social media waarmee mensen zich in hun eigen bubbel op kunnen sluiten en voortdurend bevestiging zien in hun steeds extremere overtuigingen. Het voortdurend belonen van onbeperkt liegen, haatzaaien, racisme en seksisme, intimidatie en agressie met aandacht en effect. Onvrede over de overheid en angst dat toenemende welvaart bij de ander terecht komt. Een maatschappelijk discours waarin voor elk ongemak en elk ongeluk een schuldige partij aangewezen moet worden. Een ingewikkelde, harde wereld waarin individuele burgers zich onzeker voelen. Cynische politici en arrogante gepriviligieerde klassen. Onvoldoende scholing gericht op zelfontplooiing, burgerschap, kritisch vermogen en geschiedenis- en cultuuronderwijs. Oneerlijke welvaarts- en lastenverdeling. Afwezigheid van moreel leiderschap. Enzovoort enzovoort.

Wat ik zou willen weten is hoe democratische gezindheid nou juist bevorderd zou kunnen worden. Wat is er nodig om mensen weer vertrouwen in hun eigen burgerschap en dat van hun medeburgers te bieden? En wat kan ìk doen?

Toezicht, bewaking, overzicht

In onbeholpen engels probeer ik te vertellen dat ik voor toezicht werk. Supervision, surveillance, oversight? Het dwingt me om goed te doordenken wat het toezicht van mijn werk eigenlijk is. Surveillance gaat volgens mij over continue controle, bijna bespieden, monitoren. Kramers vertaalt het met 'bewaking' en dat is het in ieder geval niet. Oversight doet me denken aan een opzichter op een bouwplaats, aan de baas zijn en alles coordineren. Overzicht hebben, liefst vanaf een hoge uitkijkpost. Grappig om te ontdekken dat het ook wijst op een 'onoplettendheid', een vergissing. Supervision benadrukt het meta-aspect van het zien, observeren en dat komt toch het dichst bij het Nederlandse overheidstoezicht.
Maar het handhaven (enforcement) is bij ons onlosmakelijk verbonden met toezicht, het actief er voor zorgen dat de naleving of overtreding die je observeert in het gareel komt, dat ondertoezichtstaanden zich aan de normen conformeren, dat de maatschappelijke orde weer ordentelijk is. Daarmee wordt toezicht toch iets minder ongevaarlijk dan het enkele observeren suggereert.
Bovendien is er een grote beweging gaande waarbij het toezicht niet alleen de elders vastgestelde normen bewaakt, maar ook zelf verantwoordelijkheid neemt voor normstelling. Toezichthouders worden regulators, autoriteiten die beleidskeuzes maken. De fictie dat dat enkel en alleen aan de politiek is voorbehouden wordt steeds meer ontmaskerd als een fictie. Dat betekent dat de ouderwetse manier waarop we democratie vorm hebben gegeven, op de schop gaat. Het idee dat er een soort eenvoudige cyclus is van verkiezingen, politieke doelstelling, vertaling in regeringsbeleid en daarna uitvoering en handhaving van dat regeringsbeleid met politieke verantwoording en controle als sluitstuk, moet echt op de schop. Is de kern van democratie dat de meerderheid bepaalt wat we gaan doen? Of is het de controle door de meerderheid van de macht? De kaderstelling van de machtsuitoefening: binnen welke grenzen en onder welke voorwaarden is het geoorloofd staatsmacht in te zetten?
Om serieus politieke controle uit te oefenen moeten we af van het idee dat er een eenvoudige verantwoordingspiramide is met een bewindspersoon aan het hoofd, die als enige functionaris verantwoordelijkheid draagt voor alles wat zich onder haar of zijn bewind afspeelt. Als er maar één punt is waar alle verantwoordelijkheid samenkomt, en ook maar één manier waarop die verantwoordelijkheid zichtbaar gemaakt kan worden namelijk door aftreden, dan moet het parlement steeds de ernst van een fout afwegen tegen het belang van het totale bestuur waarvoor die bewindspersoon er is. Omdat een fout zelden ernstig genoeg is om er een compleet ministerie om te arresteren, worden de meeste fouten uiteindelijk door het parlement geslikt. Het publiek ziet dat politieke controle en verantwoording eigenlijk illusies zijn.
Verantwoordelijkheid en verantwoording afleggen zouden dus wel wat gedifferentieerder mogen. Dat kan je doen door op z'n Amerikaans allerlei functionarissen rechtstreeks te laten verkiezen, maar daarmee ondermijn je het parlement. Alternatief zou kunnen zijn om te accepteren dat niet-verkozen functionarissen eigen politieke verantwoordelijkheid dragen, die niet is afgeleid van die van de minister. Maar daarmee ondermijn je de regering.
Ik ben er nog niet uit hoe het moet, maar ik geloof wel dat er iets moet veranderen. Om te beginnen met modernisering van ons parlementair bestel, dus het opvolgen van de aanbevelingen van de commissie-Remkes.

Nederlandse ISers

Het lijkt me het meest rationeel om Syriegangers en hun kroost naar Nederland te halen, hier te berechten en zo goed mogelijk tot rechtschapen burgers op te voeden. Het levert het minste risico op dat ze ontsnappen en hun terreur voortzetten of dat ze opgroeien tot gefrustreerde toekomstige terroristen. Ook een einde aan de heibel met Irak. Nederland moet gewoon als een volwassen natie verantwoordelijkheid nemen voor de eigen misdadigers, precies zoals wij ook van andere herkomstlanden verlangen als we buitenlandse criminelen binnen onze grenzen aantreffen.

Rationeel en verantwoordelijk dus, maar moreel heb ik helemaal niks met de sentimentele oproepen om onschuldige kindjes te gaan redden. Als kindjes om hun onschuld gered dienen te worden, dan weet ik er nog wel een paar duizend te vinden die in de modder van Turkse, Jordaanse, Libanese en Griekse concentratiekampen vast zitten. Voor wie er een arts per twintigduizend personen beschikbaar is, een psychiater per veertigduizend, geen tenten en geen wc's, geen scholen, geen afleiding, geen werk. Onschuldige kindjes van onschuldige ouders die op de vlucht voor bommen, marteling of honger hun leven waagden om een veilig heenkomen te bereiken. Die niet door gevaarlijke zeeen, hoge bergen of ijzige winters kleingekregen zijn maar die vastlopen in slecht functionerende bureaucratie en populistische vreemdelingenhaat.

Wat we ook doen met IS-vrouwen, mannelijke Syriegangers, IS-kinderen, politieke en oorlogsvluchtelingen en migranten, laten we er asjeblieft geen brave smoelen bij trekken. Er is niets rechtvaardigs aan en erg wijs is het ook niet. We kweken niet bepaald enthousiaste supporters voor Europa.

Rooney, Conversations with friends

Met deze roman heb ik meer over mezelf geleerd dan in talloze gesprekken met vrienden. Door de ogen van Frances begrijp ik de onontkoombare subjectiviteit, zoiets als je eigen stem niet kennen. Niet weten, en niet begrijpen, hoe anderen jou ervaren. Niet zien wat je verleden met je doet. Niet voelen wat je waard bent.

Of Frances geworden is wie ze is door haar jeugd, haar talenten of haar endometriose doet er niet toe. Wat er wel toe doet is dat ze anderen keer op keer verkeerd interpreteert, voortdurend voor anderen invult wat zij denken of voelen. Die invulling wordt bepaald door haar zelfbeeld en dat komt ook al niet overeen met het beeld dat anderen van haar hebben. Wat ik vooral herken is de manier waarop bewondering en verliefdheid zó vanzelfsprekend en logisch zijn, dat ze zich niet voor kan stellen dat de persoon die ze bewondert zelf niet doorheeft hoe zij hem of haar ziet. Zwaar verliefd komt ze kil en afstandelijk over. Uit angst om belachelijk gevonden te worden, afhankelijk, of gewoon niet leuk. Ze wordt er niet leuker van.

Het boek is ontzettend knap geschreven, spiegels in spiegels. Terwijl je Bobbi, Nick en Melissa alleen door Frances’ bril te zien krijgt, leer je ze toch een beetje kennen zoals ze werkelijk zouden kunnen zíjn. Ook al zit je in Frances’ hoofd, je ziet wel degelijk haar denkfouten. Af en toe wil je haar zeggen “kind, wees eens wat minder hard voor jezelf”. Uiteindelijk ben je Nick en Bobbi dankbaar.

Fukuyama, Identity; Contemporary identity politics and the struggle for recognition

M'n leesclubgenoten waren niet erg onder de indruk en ik moet ze wel gelijk geven. Natuurlijk is het belangrijk om de identiteitspolitiek tot op het bot te onderzoeken, en ja het is relevant dat eer en trots minstens zo belangrijke politieke emoties zijn als recht en logica. Maar het had wel bij een longread artikel kunnen blijven. Fukuyama herhaalt tweehonderd pagina's zijn stelling dat mensen (steeds meer) gedreven worden door eer en trots en dat ze zich met steeds kleinere groepjes identificeren, zodat samenlevingen fragmenteren en polariseren.
Maar behalve beschrijving en een heel klein beetje analyse biedt hij zo ongeveer niks. En nu dan? Dat je zou hopen dat mensen zich identificeren met democratische en universele waarden als gelijkheid en vrijheid en broederschap, fundamentele vrijheidsrechten, tolerantie voor diversiteit, ja me hoela! Fukuyama geeft geen enkel handvat om meer te doen dan alleen te hopen.
Dat de meeste van onze huidige politici juist het tegenovergestelde bewerkstelligen lezen we allemaal dagelijks in de krant. Het is deprimerend genoeg.

Boerenterreur

Ik ben bijna verrast door m’n eigen woede en angst vanwege de boeren. De winkelstraten vol gigantische tractoren, luid getoeter en gebrul tot laat in de avond, voordringende pummels bij de balie, modder en mest en kots op de kapotgereden fietspaden en opgestoken middelvingers, galgen, doodskisten en ongelooflijk domme nonsens van boeren die het niet met de feiten eens zijn. Alleen de ouderwetse, subsidieverbruikende bio-industrieboeren welteverstaan, de duurzamere types die jarenlang geïnvesteerd hebben in de ontwikkeling van milieu- en diervriendelijker productiemethoden en die daar gigantische financiële risico’s bij hebben gelopen omdat zij nauwelijks werden gesubsidieerd, die zijn hier niet op het Malieveld.

Toch is het dat niet, of niet alleen. En ook niet de verstoorde opluchting, dat na decennia van zorgen om het milieu, om het verlies van natuur, vervuiling van water, lucht en bodem en verspilling van energie het tij eindelijk lijkt te keren. Eindelijk wordt er gedemonstreerd voor het klimaat. Eindelijk spreken rechters uit dat de staat onze leefomgeving dient te beschermen. Eindelijk pakken zelfs CDA en VVD het thema op. Ik was echt opgelucht dat klimaat en milieu eindelijk mainstream onderwerpen lijken te worden. En die boeren, die proberen dat met alle geweld weer de doofpot in te duwen. Tot mijn verbijstering hebben ze ook nog succes.

Maar uiteindelijk hebben mijn woede en angst niet met de boeren te maken, maar met de politiek. Het onsmakelijke opportunisme van Wilders en Baudet. De lafhartigheid van premier en ministers. CDA en VVD die opzichtig over de boeren heen slijmen. Nauwelijks een politicus die z’n medevolksvertegenwoordigers of z’n onderzoeksinstituten verdedigt. En al helemáál geen enkele politieke leider die de boeren tot de democratische orde roept, die aan het volk uitlegt dat het algemeen belang botst met het deelbelang van de agro-industrie, die de rechtsstaat verdedigt en boeren, Turken, gele hesjes en ander gespuis met macht en gezag duidelijk maakt waar de grenzen van de vrijheidsrechten liggen – namelijk daar waar de rechten en vrijheden van anderen geschonden worden.

Net zoals ik decennia gehoopt heb dat er ooit serieus werk van milieubescherming zou worden gemaakt, zo verlang ik ook al weer twintig jaar naar democratische educatie. Niet alleen op scholen en in lezingen moet voortdurend uitgelegd worden wat democratie behelst, waarom het goed is, en hoe vrijheid, gelijkheid en broederschap door de regels van de rechtsstaat worden beschermd. Maar vooral moeten leiders het laten zíen, voorleven en luid protesteren als er minderheden of afwijkende individuen worden bedreigd.

Ik zie het tegenovergestelde gebeuren. En dat maakt me niet alleen woedend, het maakt me ook heel erg bang.

Jared Diamond, Guns, germs and steel

Het ligt al een tijdje te wachten op een blogje maar met dit boek is dat niet erg. De geschiedenis van de mensheid in vijfhonderd pagina's, daar hoef je je niet mee te haasten. Maar met mijn geheugen wel, dus toch maar even bedenken wat ik vind.
De centrale boodschap vind ik erg fijn, en ook de enorme moeite die Diamond neemt om aan die aan te tonen. Het zijn de natuurlijke omstandigheden die de menselijke ontwikkeling hebben bepaald. Verschillende omstandigheden leidden tot verschillende ontwikkelingen en die verschillen hebben er toe geleid dat de mensen van eurasiatische oorsprong alle anderen voorbij zijn gestreefd, overwonnen hebben, onderdrukken. Bij elke confrontatie tussen mensen van eurasiatische oorsprong en anderen delfden die anderen het onderspit, ongeacht hun kennis of rijkdom of aantal of politieke systeem.
Die eurasiatische 'superioriteit' vindt z'n oorsprong volgens Diamond in de veeteelt, en die herleidt hij ook weer terug naar landbouw en dat dan weer naar klimaat, ligging en topografie. Er zijn maar weinig grote beesten die uberhaupt tembaar zijn, en als je eenmaal beesten hebt getemd dan bouwen generaties mensen ook weerstand op tegen besmettelijke ziekten. Het helpt verder dat de vruchtbare halve maan in het middenoosten middenin een enorme landmassa ligt waar je duizenden kilometers oost-west kan reizen, dus zonder extreme klimaatwisselingen.
Tot zover vind ik het interessant en ook leerzaam. Er blijft een knagend gevoel dat het allemaal te hermetisch is, te weinig ruimte laat voor andere theorien, voor andere interpretaties van archeologische en antropologische vondsten. Maar ik weet veel te weinig van archeologie om zelfs maar een idee te hebben over mogelijke alternatieve verhalen.

Klimaatdemonstratie

Ik voelde me wel een beetje raar, als ambtenaar al demonstrerend langs zowat alle gebouwen waar ik gewerkt heb en waar ik dus vaak oud-collega's tegenkom. Ook al ben ik zeer overtuigd van de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht voor iedereen, inclusief ambtenaren, meestal gaan we de straat toch niet op omdat we er zelf enigszins de hand in hebben hoe de overheid opereert. Maar vandaag vond ik het anders. Ik denk niet dat de klimaatdemonstratie op zichzelf voldoende druk op de regering zet om het ene of juist het andere te doen, al was het maar omdat de eisen van de demonstranten nogal diffuus zijn. Maar ik ben wel dolblij dat er eindelijk, eindelijk, na tientallen jaren zorgen om het milieu, een brede beweging ontstaat van milieubewustzijn en eisen tot beleid. Ook al richt alle aandacht zich op klimaat en nauwelijks op biodiversiteit, schone lucht en schoon water, natuur, tegen verspilling en consumentisme. Het is een goed begin en ik wilde graag meetellen bij de tienduizenden tieners die zo meteen ook leren hoe politieke actie werkt.

Echte Nederlanders

Echte integratie is natuurlijk een kwestie van taal en cultuur, dus Nederlands en fietsen. Veel autochtonen kunnen niet spellen en ze kunnen niet fietsen ook. Slechte spelling komt in de beste kringen voor, blijkt uit beleidsnota's en NRC-artikelen. Slecht fietsen zou wel eens leeftijdsgebonden kunnen zijn. Breeduit het hele fietspad in beslag nemen, geen idee van de voorrangsregels, als je belt om te waarschuwen dat je ze in gaat halen draaien ze hoofd, lichaam en fiets naar links om je flink af te snijden en als je niet belt schrikken ze zo erg van een inhaler dat ze je alsnog aanrijden.
Allemaal naar de inburgeringsschool, iedereen die 'hij bedoeld' schrijft en iedereen die al dan niet electrisch over de paden slingert.

Stangneth, Het kwade denken

Ik heb zelden een boek gelezen dat zo slecht, onleesbaar, onbegrijpelijk, lelijk geschreven is en dat toch de moeite van het lezen waard is. Maar wat een worsteling! Zin na zin is onnodig lang en ingewikkeld, vol tangconstructies en bijzinnen. De ideeën en boodschappen zijn van hetzelfde laken een pak: laag op laag op laag, waardoor het niet te volgen is wat de auteur eigenlijk wil zeggen. Bijna niet. Ze baseert zich op Kant en Ahrendt om de relatie tussen kennis, moraal en vrijheid uit te werken. Zoals ik haar boodschap begrijp: alle mensen zijn gelijkelijk begiftigd met rede, en dat schept de plicht tot moraliteit: de mens en menselijk leven altijd als doel te stellen. De rede biedt echter vrijheid, want het biedt keuzemogelijkheden.

Nazis en andere extremisten, ook de hedendaagse, verwerpen het denken en ze verwerpen het idee van kennis, van objectieve feiten. Ze maken elke redenering verdacht en elke stelling is volgens hen een subjectieve mening. ‘Goed’ is volgens hen traditie en gemeenschap, gewoon doen wat hoort, gewoon gehoorzaam zijn aan autoriteiten. Niet zelf denken. Mensen houden niet van onzekerheid en vinden het daarom wel fijn als ze niet hoeven redeneren en geen eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun morele oordelen.

Tenminste, dat denk ik dat de boodschap is. En dat is dan jammer want dat is niks nieuws. Ik had graag meer begrepen van Kants stelling dat de mens van nature ‘slecht’ is, vanwege die vrijheid, en van Ahrendts banaliteit van het kwaad. Maar Bettina Stangneth is, ook al behandelt ze de belangrijkste thematiek, een enorme afrader.