Italië

Berlusconi is geen Mussolini en 21e eeuws fascisme is geen jaren-dertig-nazisme. We hoeven denk ik niet direct bang te zijn voor grootscheepse oorlog en genocide. Zelfs basale mensenrechten zullen niet meteen op grote schaal grof geschonden worden, zelfs niet alleen in Italië.
Maar het gebrek aan verontrusting in Europa, terwijl Berlusconi de democratie perverteert tot een populistisch spelletje en de rechtsstaat ondermijnt, dat gebrek aan zorg is gevaarlijke struisvogelpolitiek. Gevaarlijk, omdat onrecht in een land dat lid is van de Europese Unie, ons wel degelijk raakt. Moreel, het doet de mensheid en individuele mensen geen goed als er mensen zijn die kwaad aanrichten. En ook de legitimiteit van Europa, van het internationaal recht en van het principe van een democratische rechtsstaat lijdt schade.

Vrouwe Justitia is geblinddoekt; recht is pas recht als het zonder aanziens des persoons geldt. Sommige dieren zijn niet een beetje meer gelijk dan andere. Een samenleving waarin recht alleen voor bepaalde groepen geldt, is een onrechtvaardige samenleving. Italië en de Italianen maken deel uit van onze samenleving, van dat deel van de samenleving met de pretentie beschaafd en vreedzaam, rechtvaardig en modern te zijn. De winst van Berlusconi is verlies voor ons allemaal.

Betere overheid

Hoe slecht is de overheid? Hoe fout is Den Haag? In een race om de negatiefste te zijn buitelen we over onszelf heen. Ambtenaren hebben een lage dunk van de politiek, politici vinden ambtenaren verkeerd, overheid en volk staan als erfvijanden tegenover elkaar. En we zijn ook vooral zelf heel slecht. We werken ondoelmatig, bureaucratisch, zitten in een ivoren toren en veroorzaken bizarre administratieve lasten. Hef ons op, daar zou de wereld een stuk beter van worden. En ja hoor, alweer is er een indrukwekkend programma om de rijksdienst te vernieuwen en te verbeteren want het is allemaal maar niks.
Al tientallen jaren draaien we in hetzelfde kringetje rond. Een commissie, programma of verander-SG moet de verkokering bestrijden, de overheid dienstbaarder maken en aangezien dat enorme doelmatigheidswinsten op gaat leveren ook meteen maar even flink bezuinigen. Zodra de verbeteringsacties in gang worden gezet, gooien de ambtenaren heel terecht hun kont tegen de krib. Hun baan wordt bedreigd, hun inzet wordt niet erkend, ze moeten ineens weer alles anders doen terwijl ze het juist zo gedreven deden, en bovendien is het vooral de politiek die de oorzaak is van het falen en van de bovenmatige beleidsproductie. Uiteindelijk blijkt het hele systeem toch te weerbarstig voor structurele veranderingen en bezuinigen lukt ook maar matig en iedereen hapt even naar adem tot de nieuwe verkiezingen en de stoere belofte van alle partijen om nou eindelijk die vermaledijde overheid eens aan te pakken.

Volgens mij is de overheid zo slecht helemaal niet. Ik denk dat ieder systeem z’n knelpunten, ongewenste neveneffecten en nadelen heeft en die probeer je dan zo goed mogelijk te compenseren. Bovendien verandert de wereld om ons heen voortdurend, dus moeten wij ons ook voortdurend aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Ik ben helemaal niet tegen verbetering en vernieuwing. Maar het systeem dat we hebben werkt grosso modo uitstekend. Politieke articulatie via algemene verkiezingen van een vertegenwoordigend parlement; uitvoering van de in het parlement geformuleerde volkswil door een Weberiaans ambtelijk apparaat. Dat ambtelijk apparaat met z’n deskundige, specialistische neutrale functionarissen is zo georganiseerd dat ministers hun verantwoordelijkheid waar kunnen maken, dat er gestreefd wordt naar effectief beleid en dat er optimale communicatie tussen overheid en samenleving is. Jazeker, daar is nog een hoop te verbeteren. Zo geweldig is de communicatie niet, zo effectief is het beleid niet en het kost altijd weer meer dan belastingbetalers zouden willen. Verbeteringen zijn nodig en dat doen we door goed personeelsbeleid, sleutelen aan procedures, af en toe eens een nieuwe functie instellen of een afdeling opheffen.
Structurele wijzigingen zijn kostbaar en onnodig. Laten we er eens mee stoppen om doelmatiger werken te forceren door meer werk van minder mensen te vragen. Om samenwerking te forceren door organisaties formeel samen te voegen. De beste stimulansen van de afgelopen jaren kwamen volkomen oncontroleerbaar van buiten op ons af: email en hippe lunchrooms.